Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich - Lidia Przymuszała

Praca wpisuje się w nurt badań dotyczących frazeologii gwarowej – stosunkowo młodej dziedziny badawczej, uprawianej przez wąskie grono badaczy i reprezentowanej przez niezbyt liczne teksty.
Jest to praca w pełni naukowa, opracowana na podstawie najnowszych metodologii leksykograficznych.
Gromadzi blisko 7 tysięcy związków frazeologicznych wyekscerpowanych z kartoteki Słownika gwar śląskich (red. B. Wyderka). W większości jest to materiał zebrany w terenie, a także pochodzący z rękopiśmiennych i drukowanych źródeł dialektologicznych i etnograficznych oraz tekstów folklorystycznych.
Zakres czasowy materiału to wiek XX, częściowo także koniec wieku XIX – a zatem, obok związków współczesnych, słownik rejestruje również frazeologizmy rzadkie, dziś już niespotykane, odchodzące do językowego lamusa.
Z uwagi na swą zawartość słownik jest skarbnicą nie tylko językowego, ale też kulturowego bogactwa Śląska.

Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich w swoim założeniu nie jest słownikiem dyferencyjnym (jak większość słowników gwarowych), lecz rejestruje ogół gwarowych związków frazeologicznych z obszaru Śląska. Ma on charakter dokumentacyjny i otwiera szerokie możliwości dalszych badań.
Może służyć badaniom porównawczym frazeologii śląskiej z frazeologią innych gwar i języka ogólnego.
Na jego podstawie można badać geografię frazeologizmów, wewnętrzne zdyferencjonowanie frazeologii śląskiej – słownik daje bowiem materiał pozwalający ustalić, które frazeologizmy mają zasięg ogólnośląski, a które są ograniczone terenowo. Ponadto może być wykorzystywany w przyszłych badaniach diachronicznych.
I wreszcie materiał słownikowy może stanowić punkt wyjścia do tworzenia większych uogólnień i syntez dotyczących frazeologii gwarowej.

Leksykon kierowany jest przede wszystkim do językoznawców (zwłaszcza frazeologów i dialektologów), ale korzystać może z niego również każdy miłośnik gwary śląskiej.

 
SPIS TREŚCI :

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V

I. Założenia metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII
1. Charakter i cel słownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII
2. Charakterystyka materiału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII
3. Ustalenia terminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX

II. Zasady redakcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
1. Budowa artykułu hasłowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
2. Postać hasła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIV
3. Znaczenie i sposoby określania znaczeń . . . . . . . . . . . . . XVI
4. Dokumentacja hasła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII
5. Kwalifikatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII
6. Odsyłacze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIX
7. Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIX

III. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XX

IV. Pisownia fonetyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXII

V. Skróty źródeł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXIV

VI. Wykaz przywoływanych miejscowości . . . . . . . . . . . . . . . . XXXIV

VII. Skróty powiatów i subregionów Śląka . . . . . . . . . . . . . . . XXXIX

VIII. Kwalifikatory i skróty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XLI


Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 — 503


 

WYKAZ PRZYWOŁANYCH MIEJSCOWOŚCI :

Bełk ryb
Biała prud
Biedrzychowice prud
Bieruń (Czarnuchowice) tys
Bieruń tys
Boconowice mist RCzes
Bogacica klucz
Bogumin (Pudłów) karw RCzes
Bogumin (Szonychel) karw RCzes
Bogumin (Wierzbica) karw RCzes
Bogumin (Zabłocie) karw RCzes
Borki W ol
Borycz strzel
Brenna ciesz
Bronów biel
Browiniec Polski prud
Brożec krap
Brzeźnica prud
Brzozowa opaw RCzes
Budziska rac
Bukowa Śl nam
Bukowiec mist RCzes
Bystrzyca mist RCzes
Bytom
Bytom (Rozbark)

Chechło gliw
Chełm Śl tys
Chorzów
Chorzów (Batory)
Chróścice op
Chrząstowice op
Chrzelice prud
Ciecierzyn klucz
Cierlicko karw RCzes
Cieszyn
Cisek koz
Czadca Słow
Czartowice prud
Czekanów tar
Czerwionka-Leszczyny (Czerwionka) ryb
Czerwionka-Leszczyny (Leszczyny) ryb
Czeski Cieszyn (Mistrzowice) karw RCzes
Czeski Cieszyn (Mosty) karw RCzes
Czeski Cieszyn (Stanisłowice) karw RCzes

Dąbrowa nam
Dąbrówka Łubniańska op
Dębowiec ciesz
Dębska Kuźnia op
Dobieszowice krap
Dobra krap
Dobrzeń W op
Domasławice D (Wołowiec) mist RCzes
Dziadowa Kłoda oleś
Dziećmarowice karw RCzes
Dzielów głub
Dziergowice koz
Dzierżysławice prud

Fałkowice nam

Gamów rac
Gaszowice ryb
Gierałtowice koz
Gliwice
Gliwice (Łabędy)
Gliwice (Szobiszowice)
Glogówek (Głogowiec) krap
Gnojnik mist RCzes
Gola kęp
Golczowice brzes
Gostomia prud
Góra św. Anny strzel
Górka Prudnicka prud
Górki op
Grodzisko ol
Grodziszcze karw RCzes
Gronowice klucz
Gródek mist RCzes
Grzędzin koz

Hanusek tar
Harbutowice ciesz
Hawierzów karw RCzes
Hawierzów (Błędowice) karw RCzes
Hawierzów (Datynie D) karw RCzes
Hawierzów (Sucha) karw RCzes
Hawierzów (Sucha G) karw RCzes
Hawierzów (Sucha Średnia) karw RCzes
Hawierzow (Szumbark) karw RCzes

Istebna ciesz

Jabłonków mist RCzes
Jakubowice koz
Jankowice Rybnickie ryb
Januszkowice krap
Jastrzębie Zdrój
Jastrzębie Zdrój (Jastrzębie G)
Jaworze biel
Jaworze (Jaworze Średnie) biel
Jaworzynka ciesz
Jejkowice ryb

Kadłub Wolny ol
Kalety (Jędrysek) tar
Kaniowice mist RCzes
Karchów koz
Karczów op
Karłowice op
Karwina RCzes
Karwina (Darków) RCzes
Karwina (Frysztat) RCzes
Karwina (Łąki) RCzes
Karwina (Raj) RCzes
Katowice
Katowice (Janów)
Katowice (Wełnowiec)
Kędzierzyn-Koźle (Pogorzelec)
Kielcza strzel
Kleszczów gliw
Knieja ol
Kobiór pszcz
Kobylice koz
Kochanowice lub
Kocobędz karw RCzes
Kocobędz (Ligotka Alodialna) karw RCzes
Kolonowskie strzel
Komorzno klucz
Koniaków ciesz
Kończyce M ciesz
Kopciowice tys
Koszarzyska mist RCzes
Koszęcin lub
Kościeliska ol
Kotórz W op
Kotulin gliw
Kozakowice G ciesz
Kómica krap
Kózki koz
Krapkowice
Krasiejów op
Kromołów krap
Kryry pszcz
Krzyżanowice rac
Krzyżowa Dolina op
Kujakowice D klucz
Kujakowice G klucz
Kujawy krap
Kurznie op
Kuźnia Raciborska rac
Kuźnica Ligocka nys

Lasowice W klucz
Ligota G klucz
Ligota M koz
Ligotka Kameralna mist RCzes
Lisów lub
Lubliniec
Lubomia wodz
Lubsza brzes
Lutynia D karw RCzes
Lutynia D (Wierzniowice) karw RCzes

Łagiewniki M lub
Łany koz
Łańce rac
Łącznik prud
Łężce koz
Łomna D mist RCzes
Łomna G mist RCzes
Łomnica ol
Łowkowice klucz
Łowkowice krap
Łubie tar

Marklowice wodz
Mąkoszyce brzes
Mechnica koz
Mechnice op
Miasteczko Śl tar
Międzyświeć ciesz
Mikołów (Borowa Wieś)
Mikołów (Bujaków)
Mikołów (Mokre)
Mikołów (Paniowy)
Mikołów (Śmiłowice)
Milików mist RCzes
Mionów prud
Mosty mist RCzes
Mszana wodz
Mysłowice
Mysłowice (Kosztowy)

Nakło op
Nasiedle głub
Nawsie mist RCzes
Nędza rac
Niewodniki op
Nowa Kuźnia op
Nowa Wieś Prudnicka prud
Nowe Smarchowice (Zielony Dąb) nam
Nydek mist RCzcs

Ochaby ciesz
Odra wódz
Olbrachcice prud
Oldrzyszowice brzes
Olszowa strzel
Olza wodz
Opole (Gosławice)
Opole (Grudzice)
Opole (Malina)
Opole (Szczepanowice)
Opole (Wójtowa Wieś)
Opole (Zakrzów)
Orłowa karw RCzes
Orłowa (Lutynia G) karw RCzes
Orłowa (Łazy) karw RCzes
Ortowice koz
Orzesze (Woszczyce) mik
Orzesze (Zazdrość) mik
Ostrawa (Hermanice) RCzes
Ostrożnica koz
Oszczadnica czad Słow
Otoki prud

Paczyna gliw
Paniówki gliw
Piasek mist RCzes
Piasek (Baginiec) mist RCzes
Piechocice nys
Piekary oław
Piekary Śl
Piekary Śl (Kozłowa Góra)
Pietrowice karw RCzes
Pietrowice (Marklowice D) karw RCzes
Pietrowice (Zawada) karw RCzes
Pietrzwałd karw RCzes
Pilchowice gliw
Pisarzowice krap
Płużnica W strzel
Poborszów koz
Pogórze prud
Pogwizdów ciesz
Popielów op
Prężyna prud
Prószków op
Pruchna ciesz
Przechód nys
Pszczyna
Pszczyna (Łąka)
Pszczyna (Stara Wieś)
Puńców ciesz
Pyskowice (Dzierżno) gliw

Racibórz
Racibórz (Brzezie)
Racibórz (Markowice)
Racibórz (Stara Wieś)
Racimów (Datynie G) mist RCzes
Radlin wodz
Radłów ol
Radostynia prud
Radoszowy koz
Radzionków tar
Raków głub
Rogów wodz
Ropica mist RCzes
Roszkowice brzes
Roszków rac
Ruda Śl
Ruda Śl (Kochłowice)
Rudzica biel
Rudziniec gliw
Rybnik
Rybnik (Stodoły)
Rybnik (Wielopole)
Rzeka mist RCzes
Rzuchów rac
Rzymkowice nys

Sadów lub
Sarnów klucz
Schodnia op
Siemianowice Śl (Michałkowice)
Skalite czad Słow
Skoczów ciesz
Smolamia (Serwitut) krap
Solamia koz
Solec prud
Sośnica wroc
Sowczyce ol
Sowin nys
Stanica gliw
Staniszcze W strzel
Stara Jamka nys
Stare Budkowice op
Stare Kolnie op
Stare Siołkowice op
Steblów krap
Stobrawa op
Stonawa karw RCzes
Strzebiń lub
Sulków głub
Suszec pszcz
Szobiszowice (Szobiszowice D) mist RCzes

Ściborowice krap
Ścigów krap
Śmicz prud
Śmiłowice mist RCzes
Świętochłowice (Lipiny)

Tarnowiec brzes
Tarnowskie Góry
Tarnowskie Góry (Pniowiec)
Tarnowskie Góry (Repty Śl)
Tarnowskie Góry (Strzybnica)
Tarnów Opolski op
Tłustomosty głub
Toszonowice D (Zawadowice) mist RCzes
Toszonowice G mist RCzes
Trzanowice mist RCzes
Trzyniec (Guty) mist RCzes
Trzyniec (Karpętna) mist RCzes
Trzyniec (Końska) mist RCzes
Trzyniec (Oldrzychowice) mist RCzes
Trzyniec (Tyra) mist RCzes
Turze rac
Twardawa prud
Twardogóra oleś

Ucieszków koz
Ustroń ciesz
Ustroń (Lipowiec) ciesz
Ustroń (Nierodzim) ciesz

Walce krap
Warmątowice strzel
Wąwelno op
Wędrynia mist RCzes
Wichrów ol
Wierzch prud
Większyce koz
Wilków prud
Wisła ciesz
Wojnowice rac
Woźniki lub
Wronin koz
Wróblin prud
Wrzoski op

Zabrze
Zabrze (Biskupice)
Zabrze (Makoszowy)
Zabrze (Rokitnica)
Zabrzeg biel
Zakrzów koz
Zakrzów Turawski op
Zalesię Śl strzel
Zarzecze ciesz
Zawada prud
Zawadzkie strzel
Zborowskie lub
Zielina krap
Złotniki op

Żędowice strzel
Żory
Żużela krap


SKRÓTY POWIATÓW I SUBREGIONÓW ŚLĄSKA :

biel    bielski    Bielsko-Biała      
brzes    brzeski    Brzeg      
Byt    Bytomskie    Bytom      
chorz    chorzowski    Chorzów      
ciesz    cieszyński    Cieszyn      
Ciesz    Cieszyńskie    Cieszyn      
czad    Czadecki    Czadca      
DŚl    Dolny Śląsk          
gliw    gliwicki                Gliwice      
Głog    Głogóweckie    Głogówek      
głub    głubczycki    Głubczyce      
GŚl    Górny Śląsk          
GŚlśr    środkowy Górny Śląsk          
Jab    Jabłonkowskie    Jabłonków      
karw    karwiński    Karwina      
Kat    Katowickie    Katowice      
kęp    kępiński    Kępno      
klucz    kluczborski    Kluczbork      
Klucz    Kluczborskie    Kluczbork      
koz    kędzierzyńsko-kozielski    Kędzierzyn-Koźle      
Koz    Kozielskie    Kędzierzyn-Koźle      
krap    krapkowicki    Krapkowice      
Krap    Krapkowickie          
lub    lubliniecki    Lubliniec      
mik    mikołowski    Mikołów      
Mik    Mikołowskie    Mikołów      
mist    mistecki    Frydek-Mistek      
nam    namysłowski    Namysłów      
Niem    Niemodlińskie    Niemodlin      
nys    nyski                Nysa      
ol    oleski                Olesno     
oleś    oleśnicki    Oleśnica      
oław    oławski                Oława      
op    opolski                Opole      
Op    Opolskie    Opole      
opaw    opawski                Opawa      
ostr    ostrawski    Ostrawa      
prud    prudnicki    Prudnik      
pszcz    pszczyński    Pszczyna      
Pszcz    Pszczyńskie    Pszczyna      
rac    raciborski    Racibórz      
Rac    Raciborskie    Racibórz      
RCzes    Republika Czeska          
ryb    rybnicki                Rybnik      
Ryb    Rybnickie    Rybnik      
Słow    Słowacja          
strzel    strzelecki    Strzelce Opolskie      
Syc    Sycowskie    Syców      
ŚlCiesz    Śląsk Cieszyński          
ŚlOp    Śląsk Opolski          
tar    tarnogórski    Tarnowskie Góry      
tys    tyski                Tychy      
wodz    wodzisławski    Wodzisław Śląski      
wroc    wrocławski    Wrocław