Prawda i mniemania. Studium filozofii Parmenidesa z Elei - DARIUSZ KUBOK
wyd. Katowice 2004, stron 502, bibliogr., indeks, schem., summ., Zsfg., oprawa miękka foliowana, format ok. 17 cm x 24 cm
Nakład tylko: 300 + 50 egz. !
wyd. Katowice 2004, stron 502, bibliogr., indeks, schem., summ., Zsfg., oprawa miękka foliowana, format ok. 17 cm x 24 cm
Nakład tylko: 300 + 50 egz. !
Z notatki wydawniczej :
Książką otrzymała Nominację do Nagrody Głównej Konkursu im. J. Długosza podczas 9. Targów Książki w Krakowie 2005
Monografia dotyczy całości poglądów jednego z najwybitniejszych myślicieli greckich — Parmenidesa z Elei, który w decydujący sposób wpłynął na kształt nie tylko greckiej, lecz całej tradycji filozoficznej.
Od starożytności po czasy współczesne stanowi on trwały punkt odniesienia i źródło nieustannych nawiązań.
Rozprawa uwypukla szczególną rolę Parmenidesa, szczegółowo podejmuje problem literacko-filozoficznych źródeł myśli wielkiego eleaty, a także zawiera drobiazgową analizę zachowanych fragmentów, uzupełnioną przeglądem i krytyką najważniejszych stanowisk interpretacyjnych.
Autor dokonuje całościowej analizy zachowanych heksametrów. Warto podkreślić spójność przyjętej interpretacji. Publikacja zawiera również przegląd recepcji myśli Parmenidesa. Autor analizuje dzieje „problemu Parmenidesowego" w całej tradycji filozoficznej — od myśli starożytnej aż po czasy współczesne. Całość dopełnia bogata, wielojęzyczna literatura komplementarna dotycząca Parmenidesa oraz indeks osobowy.
Książka ta jest adresowana nie tylko do historyków filozofii starożytnej, ale do wszystkich uczestników współczesnych debat w naukach ścisłych i humanistycznych.
Z książki :
O życiu Parmenidesa nie wiadomo zbyt wiele, a na podstawie zachowanych informacji nie można wypowiadać się o nim także z całą pewnością.
Platon w Parmenidesie (127 a) pisze, że Parmenides wraz z Zenonem przybyli do Aten i tam spotkali się z Sokratesem. Parmenides miał mieć wtedy około 65 lat, Zenon miał niewiele mniej niż 40, Sokrates zaś był jeszcze „bardzo młody" (σφόδρα νέον)...
Tak więc do owego spotkania mogło dojść około 450 r. Zgodnie zatem z tymi szacunkami, Parmenides urodziłby się około 515 r. p.n.e. Świadectwo powyższe nie zgadza się z datowaniem Diogenesa Laertiosa (IX, 21-23), który uważa, że akme Parmenidesa przypada na 69. olimpiadę (tj. 504-501 r.). Szacunki te opierają się prawdopodobnie na świadectwie Apollodorosa i dacie założenia Elei (540 r. p.n.e.) ...
Parmenides był synem Pyresa i pochodził ze sławnego i bogatego rodu. Miał także być twórcą dobrych praw dla mieszkańców Elei. Teofrast — za Arystotelesem — twierdzi, że był on uczniem Ksenofanesa, przy czym opinia ta opiera się chyba wyłącznie na dramaturgicznej wzmiance Platona z Sofisty (242 d). Diogenes z kolei — za Sotionem — wiąże bardziej Parmenidesa z pitagorejczykiem Ameiniasem, synem Diochaitasa. Warto zauważyć także, że Parmenides jest bodaj pierwszym myślicielem, którego fragmenty są obficie cytowane i komentowane przez starożytnych badaczy (Platon, Arystoteles, Teofrast, Plutarch, Klemens Aleksandryjski, Sekstus Empiryk, Plotyn, Proklos, a przede wszystkim Simplikios).
WSTĘP [fragmenty]:
Parmenides mi wygląda tak, jak mówi Homer: czcigodny i groźny zarazem.
Platon: Teajtet
Czym jest mądrość? Pytanie to dotyczy tych nieobojętnych problemów, które każdy powinien podjąć. Powinność ta, często dzisiaj kwestionowana, wynika z pewnego rodzaju troski o kształt ludzkiego myślenia o świecie i umiejętności ludzkiego odnajdywania się w nim. Na pytanie, czym owa mądrość jest, odpowiada Arystoteles w lapidarnych, a jednocześnie niesłychanie głębokich słowach. Mądrość to nic innego jak επιστήμη περί της αληθείας („wiedza o prawdzie").
Prawda jest jedynym celem wszelkiego wysiłku filozoficznego i jedyną wartością, która towarzyszy teoretycznemu namysłowi. Filozofia z kolei to droga badania, droga dociekania i zgłębiania istoty rzeczy. Można powiedzieć, że filozofia w podstawowym sensie, jako umiłowanie mądrości, to po prostu droga; droga nie tylko sprowadza się do symbolu filozofii, lecz filozofia po prostu jest drogą. O drodze można myśleć dwojako. Po, pierwsze, droga może być wyznaczona śladami wędrującego lub, po drugie, droga może zostać ujęta ze względu na cel, ku któremu prowadzi. Jeśli filozofia jest drogą, to można ją pojmować bądź jako ślady tych, którzy filozoficznie „wędrują", bądź jako wysiłek ujęty ze względu na cel, do którego dążą. Celem może być tylko prawda, która w tym drugim przypadku, charakterystycznym dla myśli greckiej, wyznacza właściwą sobie drogę, która jest ze względu na ów cel pojęta. Prawda zakłada określoną drogę prawdy; prawda jest bowiem celem wszelkiej wiedzy. Stwierdzenie to w sposób najbardziej źródłowy spaja wysiłki większości filozofów greckich i nie tylko ich.
Myślicielem, który bezpośrednio podjął problem prawdy i wyznaczonej przez nią drogi (metody) prawdziwej był Parmenides z Elei. Można więc powiedzieć, że w jakiejś mierze myśliciel ten jest u początku drogi nakierowanej na poszukiwanie prawdy i ma świadomość obranego przez siebie celu. Alfred N. Whitehead uznaje, iż cała filozofia zachodnia stanowi ciąg przypisów do Platona. W kontekście tego stwierdzenia można by - tak jak to czyni D. Gallop - pójść dalej i powiedzieć, że twórca Akademii w swych poglądach może być interpretowany jako przypisy do Parmenidesa. Pogląd taki jest z całą pewnością przesadny, nie uwzględnia bowiem oryginalności i dogłębności analiz Platońskich. Niemniej jednak wypowiedź ta zawiera cenną sugestię. Platon kroczy tą samą drogą co Parmenides: drogą prawdy, i w najbardziej źródłowym sensie filozofia Platona, podobnie jak Arystotelesa i ich następców, może być lepiej zrozumiała z perspektywy Parmenidejskich analiz prawdy. Nie ulega więc wątpliwości, że podjęcie refleksji nad dorobkiem filozoficznym Parmenidesa jest konieczne, i to nie tylko ze względu na lepsze zrozumienie filozofii starożytnej, ale przede wszystkim z uwagi na całą tradycję filozofii Zachodu ...
Parmenides napisał poemat, opatrzony prawdopodobnie później, jak inne dzieła tego okresu, tytułem Περί φύσεως, z którego, zachowało się do naszych czasów ledwie nieco ponad 150 heksametrów w języku greckim i 6 w przekładzie łacińskim.
Dość bogata jest z kolei doksografia dotycząca tego myśliciela, o wiele bogatsza niż iż ta, która znajduje się w wydaniach H. Dielsa i W. Kranza.
W analizie literatury dotyczącej Parmenidesa od starożytności do czasów współczesnych uderza fakt, iż jego poglądy z jednej strony nadmiernie przeceniano, a z drugiej - ich nie doceniano. Często uważa się wręcz filozofa z Elei za twórcę ontologii, metafizyki, epistemologii, metodologii, a nawet logiki, ale jednocześnie nierzadko wykazuje się aporetyczność, absurdalność, paradoksalność, niekonsekwencję jego myśli. Wynika to z faktu, że poemat Parmenidesa czyta się zwykle pod kątem jakiejś koncepcji, ze względu na określony, doraźny cel, a nie dla niego samego. Na takie podejście nakłada się także fakt, że w wielu przypadkach egzegeza jego heksametrów jest wybiórcza; tu też redukuje się ją wyłącznie do fragmentów dotyczących prawdy, nie uwzględniając drugiej części poematu, lub odwrotnie, traktuje się poemat z punktu widzenia wykładu mniemań i sprowadza się jego oryginalną myśl do interpretacji (jeśli można tak powiedzieć) fizykalistycznych ...
Nie ulega wątpliwości, że Parmenides jest filozofem, z którym wiąże się ważny przełom we wczesnej myśli greckiej. Dokonane przez niego rozróżnienie dwóch dróg badania stanowi pierwszy w dziejach przykład krytycznej metodologii, czy też - jak to określa Karl R. Popper - tradycji krytycznej analizy. Ponadto filozof z Elei jest tym, który po raz pierwszy systematycznie podejmuje problem „prawdy", uznając go za naczelną kwestię w swej filozofii ...
Niniejsza rozprawa składa się z czterech części. Pierwsze trzy dotyczą głównych części poematu Parmenidesa, a więc prologu, drogi prawdy i drogi mniemań.
Część pierwsza zatytułowana Prolog poematu Parmenidesa zawiera analizę fragm. B 1 według wydania DK, który pokrywa się z prologiem poematu. Należy przede wszystkim rozpoznać literackie źródła tego przekazu, gdyż jest to niezmiernie pomocne w dalszej egzegezie. Sama ekspozycja tego wstępu, jak i rozpoznanie podstawowych motywów pozwalają lepiej zrozumieć znaczenie fundamentalnego rozróżnienia, jakie tam się dokonuje.
Poetycki charakter tego prologu często prowokuje do nieuprawnionych interpretacji, które później rzutują na odczytanie całego dzieła. Warto więc przeanalizować nawiązania do Homera, Hezjoda, tradycji orficko-pitagorejskiej, ale także zestawić ten rysujący się w poemacie obraz z podobnymi opowieściami zaczerpniętymi z mitów, poezji (Pindar), a także z fragmentami dzieł Platona. Konieczna jest również analiza najbardziej wpływowych interpretacji prologu (alegoretyczna, szamanistyczna, ujęcie anabastyczne i katabastyczne) i krytyczny namysł nad nimi.
Wszystko to służyć ma rozpoznaniu właściwego celu poematu, jakim jest oddzielenie dwóch dróg badania.
Część druga podejmuje centralny dla eleaty problem, mianowicie zagadnienie prawdy. Najpierw ukazano - zgodnie z nakazem Parmenidesa - status drogi prawdy i jej związek z prawdą samą. W tej części omówiono powiązanie prawdy z metodą (drogą), a także pojmowanie fundamentalnego dla niego powiązania pojęcia prawdy i tego, jak jest naprawdę. Następnie rozważaniu poddano związek między bytem i myśleniem, związek, który długi czas był przedmiotem zniekształcających przywłaszczeń. Wreszcie zajęto się problemem znaków prawdy, a zarazem warunków tego, co może być uznane za to, co jest naprawdę. W świetle tych analiz podjęto próbę zrewidowania wielu poglądów przyjmowanych w niektórych interpretacjach (jak domniemany monizm absolutny, kulistość bytu, skończoność przestrzenna itp.).
W części trzeciej, która kończy analizę samego poematu Parmenidesa, przedstawiono założenia drogi mniemań oraz próbę wyjaśnienia jej zwodniczości, czy też niemożliwości ujmowania prawdy, a także próbę zinterpretowania zwrotu „dwugłowi śmiertelni", których poglądy Parmenides systematycznie podważa. Część ta zawiera też egzegezę teorii dwóch form (światła i nocy), która jest podstawą oryginalnego w ujęciu Parmenidesa wykładu dotyczącego rzeczy mniemanych, czyli takich - jak uczy tego fragm. B 19 - które się zrodziły, rozwijają się i osiągają swój kres, w przeciwieństwie do prawd (praw) wiecznych i niezmiennych.
Na tej teorii zasadzają się także szczegółowe analizy filozofa z Elei dotyczące postrzegania, kosmologii i kosmogonii, a nawet kwestii embriologicznych i embriogenetycznych, które można odnaleźć we fragmentach związanych z drogą mniemań.
Czwarta część podejmuje - z konieczności tylko wybiórczo - problem recepcji filozofii Parmenidesa oraz inspiracji jego filozofią widoczną w myśli greckiej, a także w wybranych koncepcjach nowożytnych i współczesnych.
Trzeba podkreślić, że całościowy przegląd recepcji myśli eleaty znacznie przekraczałby ramy tego opracowania, dlatego należało się skupić na najważniejszych etapach, którymi są: szkoła eleacka (Zenon i Melissos), filozofia przedplatońska (Empedokles, Anaksagoras, atomiści, Filolaos z Krotony Diogenes z Apollonii, sofiści i megarejczycy), Platon, Arystoteles i wybrani neoplatonicy.
Analizie poddano także inspiracje Parmenidejskie w filozofii późniejszej, przy czym dobór wspominanych tam myślicieli ma tylko jeden cel, a mianowicie ukazanie wielowątkowości tych nawiązań oraz całego wachlarza jawnych i niejawnych, rozwijających i zniekształcających, pozytywnych i krytycznych odniesień do Parmenidesa. Nie należy traktować tego przeglądu jako wyczerpującego wykładu głównych stanowisk interpretacyjnych filozofii eleaty. Projekt ten na razie trzeba odłożyć, ale niewykluczone, że stanie się on przedmiotem dalszych badań.
Poglądy Parmenidesa z Elei inspirują do wielu pytań, nie pozostawiają czytelnika obojętnym, prowokują do dalszych analiz. Być może dzisiaj szczególnie ważny jest taki powrót do źródeł filozofii, aby móc przemyśleć na nowo jej znaczenie i status. To cofanie się do źródeł daje wyraz przekonaniu, że problemy filozoficzne wciąż pozostają nieobojętne ...
SPIS TREŚCI :
Wstęp
Część pierwsza
Prolog poematu Parmenidesa
ROZDZIAŁ 1 Ogród o rozwidlających się ścieżkach
ROZDZIAŁ 2 Motyw κούρος
ROZDZIAŁ 3 Wątki Homeryckie
ROZDZIAŁ 4 Nawiązania do Hezjoda
ROZDZIAŁ 5 Mit o Faetonie i Heraklesie
ROZDZIAŁ 6 Tradycja orficko-pitagorejska
ROZDZIAŁ 7 Interpretacja szamanistyczna i mit Era z Panfilii
ROZDZIAŁ 8 Interpretacja alegoretyczna
ROZDZIAŁ 9 Droga anabazy i katabazy
ROZDZIAŁ 10 Parmenides i Pindar
ROZDZIAŁ 11 Rozróżnienie drogi prawdy i drogi mniemań
Część druga
Prawda
ROZDZIAŁ 1 Droga prawdy
ROZDZIAŁ 2 Prawda i byt
ROZDZIAŁ 3 Byt i myślenie
ROZDZIAŁ 4 Znaki prawdy
Część trzecia
Mniemania
ROZDZIAŁ 1 Droga mniemań
ROZDZIAŁ 2 Dwugłowi śmiertelni
ROZDZIAŁ 3 Teoria dwóch form
ROZDZIAŁ 4 Koncepcja postrzegania
ROZDZIAŁ 5 Zarys kosmologii i kosmogonii
ROZDZIAŁ 6 Fragmenty embriologiczne i embriogenetyczne
Część czwarta
Recepcja filozofii Parmenidesa i inspiracje Parmenidejskie w filozofii greckiej
ROZDZIAŁ 1 Problem „tarczy", czyli o szkole eleackiej
ROZDZIAŁ 2 Filozofia przedplatońska
ROZDZIAŁ 3 Platon i jego domniemane ojcobójstwo
ROZDZIAŁ 4 Arystoteles
ROZDZIAŁ 5 Neoplatonizm
ROZDZIAŁ 6 Zarys dalszych dziejów
Zakończenie
Literatura
Indeks osobowy
Summary
Zusammenfassung
Ostatnie egzemplarze z wyczerpanego nakładu, mogą posiadać niewielkie ślady magazynowe !