Biblioteka otwarta. Wczoraj i jutro Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego

Z notatki wydawniczej :

Prezentowana książka została wydana z okazji jubileuszu czterdziestolecia Biblioteki
Uniwersytetu Śląskiego. Intencją Autorów było ukazanie miejsca i roli Biblioteki
w służbie społeczności akademickiej w latach 1968–2007.
W publikacji przedstawiono genezę i okoliczności powstania Biblioteki Głównej
oraz niektórych bibliotek specjalistycznych; ewolucję tych jednostek od tradycyjnej organizacji
w kierunku placówek nowoczesnych, profesjonalnie zarządzających zasobami wiedzy.
W 32 szkicach autorstwa bibliotekarzy praktyków opisane zostały takie zagadnienia, jak:
rozwój kadry bibliotecznej, kryteria kompletowania i dynamika rozwoju księgozbiorów,
udostępnianie piśmiennictwa naukowego i źródeł informacji niezbędnych do wspomagania procesów
naukowo-badawczych oraz dydaktycznych, promocja usług bibliotecznych i informacyjnych,
proces komputeryzacji systemu biblioteczno-informacyjnego Uniwersytetu.


Z książki :

Biblioteka otwarta

Biblioteka otwarta jest przede wszystkim zaprzeczeniem biblioteki zamkniętej.
Podstawowe znaczenia obydwu tych zwrotów domagają się zazwyczaj uzupełnienia o dni i godziny
owego otwarcia i zamknięcia. Z tego frazeologicznego punktu widzenia biblioteka otwarta jest w ramach
pewnego limitu czasu. Z perspektywy czytelnika zawsze będzie go oczywiście zbyt mało.
Nie może dziwić puenta jednego z artykułów prasowych, którego autorka podpisuje się pod stwierdzeniem
Ryszarda Krynickiego, że „biblioteki to najwspanialszy wynalazek ludzkości”, ale od razu dodaje:
„Nawet te polskie, tak krótko otwarte”. Granicę możliwości wyznacza tu realizowany z powodzeniem
w różnych miejscach na świecie pomysł biblioteki otwartej przez całą dobę i przez siedem dni w tygodniu.
Jeszcze w roku 1981 Umberto Eco, wygłaszając słynny dziś odczyt O bibliotece, konstatował nie bez ironii:
„Dokonałem pobieżnej inspekcji jedynych bibliotek, do których mam dostęp, gdyż są otwarte również
w godzinach nocnych, a więc biblioteki Assurbanipala w Niniwie, Polikratesa na Samos, Pizystrata w Atenach,
biblioteki aleksandryjskiej (…)”. Pomysł nocnego otwarcia, i to nie tylko w wyobraźni zdolnej odnaleźć
bramy do zaginionych bądź zrujnowanych bibliotek świata antycznego, jest rzecz jasna niezwykle trudny w realizacji,
ale ze wszech miar godny naśladowania jako bliski ideału.
Dlaczego wszakże tylko blisko ideału, a nie wypełniający go przez brak jakichkolwiek czasowych ograniczeń
dla użytkownika? Między innymi dlatego, że mimo wszystko biblioteka otwarta, nawet przez całą dobę,
wypełnia tylko podstawowy, czasowy właśnie sens „otwarcia”.
W kolejce ustawiają się jednak sensy dalsze. O tym, czy biblioteka jest rzeczywiście „otwarta”, decyduje także to,
czy z jej zbiorów może korzystać każdy, a nie tylko członkowie wąskiej uprzywilejowanej np. instytucjonalnie społeczności.
Zatem biblioteka otwarta dla wszystkich.
Bliska także idei „domu otwartego”, w którym gospodarze chętnie przyjmują gości, zapewniając im przy tym rozliczne atrakcje,
domu, w którym kwitnie życie intelektualne i towarzyskie.
Biblioteka pozostająca miejscem dla otwartych dyskusji i otwartych umysłów. Otwarta niczym miasta otwarte,
które pozostając w czasie wojny nieufortyfikowane, zachowywały także przywilej bycia wyłączonymi z ostrzeliwań czy bombardowań.
Zatem „otwarta” jest także biblioteka dająca schronienie, biblioteka jako miejsce bezpieczne i przyjazne w przestrzeni fizycznej
oraz duchowej.
U podstaw myślenia o bibliotece powinna się znaleźć refleksja inspirująca m.in. artystów czy filozofów a ujęta zwięźle
w Fenomenologii percepcji przez Maurice’a Merleau-Ponty’ego:
„Istotne dla rzeczy i świata jest zatem to, ażeby ukazywały się jako otwarte…, aby wciąż obiecywały nam, że z o b a c z y m y
j e s z c z e  c o ś  i n n e g o”. Podstawowy problem odkrywany przez fenomenologię konkretyzuje się w świecie biblioteki
np. w proponowanych rozwiązaniach architektonicznych, w sposobach kreowania wewnętrznej przestrzeni bibliotecznych
budowli tak, aby przestrzeń ta stanowiła dla użytkownika „pole możliwości”, zapraszała do nieskrępowanego wyboru.
W tym sensie biblioteka staje się otwarta, gdy rozmija się trochę z jedną ze swoich fundamentalnych zasad: kiedy zamiast chronić
i ukrywać książki w jak najbardziej zwartych i niedostępnych dla użytkownika magazynach, zapewnia do nich otwarty dostęp.
Kiedy dostęp ten staje się możliwy bez pośrednictwa katalogu i bibliotekarza rzeczy ukazują się prawdziwie otwarte i rośnie szansa
na to, że „zobaczymy jeszcze coś innego”. Horyzonty poznania, jak zauważa cytowany już Merleau-Ponty, „pozostają zawsze o t w a r t e”.
Biblioteka otwarta wychodzi zatem naprzeciw prawidłowościom naszej świadomości, która na drodze do jakiejś domniemanej „pełnej syntezy”
stara się łączyć perspektywy, z których każda, jak zauważa filozof, „poprzez swój horyzont odsyła do nowych perspektyw…”.
Architektura i układ zbiorów mogą więc pozytywnie odpowiedzieć na potrzeby takiej świadomości, stać się zbieżne z preferowanymi
sposobami zdobywania wiedzy.
Oczywiście biblioteka otwarta nie może być definiowana przez twórczy nieład i ośrodek chaosu. Analogia z koncepcją „dzieła otwartego”
Umberta Eco może być w tym miejscu niezwykle pomocna: „Dzieło jest otwarte, ale tylko w obrębie określonego pola relacji”. Z jednej
strony mamy swobodę zachowań użytkownika, które jawią się na podobieństwo zachowań interpretatora dzieła sztuki:
„nieokreśloność rozwiązań, nieprzewidzialność nieskrępowanych koniecznością wyborów”. Z drugiej strony jednak ktoś
„czuwa nad organizacją tegoż dzieła”.
Biblioteka nawet najbardziej otwarta jest wszakże światem zorganizowanym, także wtedy, gdy mechanizmy organizujące ten świat
zdają się dla użytkownika niewidoczne. I tak jak dzieło otwarte – „dzieło w ruchu”: „stwarza możliwość wielu indywidualnych interwencji,
nie stanowi jednakże zachęty do interwencji bezkształtnych i chaotycznych”. Chodzi o otwarcie, które umożliwia „procesy różnych integracji”.
W idei biblioteki otwartej zawiera się zatem, podobnie jak w sytuacji estetycznej związanej z recepcją dzieła sztuki (dzieło wobec interpretatora),
pewien nowy model stosunków między biblioteką a użytkownikiem: po jednej stronie przyjęte zasady organizacji, ale takie,
które mają inspirować „akty świadomej swobody” i stawiają naprzeciw czytelnika „aktywny ośrodek niewyczerpanej sieci powiązań,
którym ma on nadać własny kształt”.
Otwarty charakter dzisiejszych nowoczesnych bibliotek najpełniej zdaje się wyrażać ich architektura.
Jest to przede wszystkim otwartość formy, która stanowi wyraz poszukiwania najwłaściwszej odpowiedzi na wyzwania współczesności
skonfrontowane z powinnościami wobec przeszłości: „w połowie świątynie, w połowie futuramy”. Dla autora tych słów George’a
Steinera „nowo powstające czy rozbudowywane monumentalne biblioteki nie są pewne celu i drogi do niego”.
To niewątpliwie ciemna strona biblioteki otwartej, za którą odpowiada „logika nieuniknionej niepewności i nieokreśloności”.
„Można odnieść wrażenie – pisze Steiner, analizując sprzeczność pomiędzy archiwalnością a nastawieniem na przyszłość współczesnych
bibliotek – że z tej racji owe zigguraty, chociaż z marmuru, cegły, szkła i stali, są dziwnie niestabilne jak gigantyczne zabawki,
które mają być zniszczone, bo przecież nie ulega wątpliwości, że Bibliotheque Mitterand, nowa British Library, rozszerzona
Biblioteka Kongresowa są przestarzałe już w chwili otwarcia”. Biblioteka otwarta niepewna swojej, jak się okazuje, zawsze
nazbyt krępującej formy, staje się wobec powyższego otwarta z konieczności na nieoglądające się na tę formę, nowe techniki publikacji
i udostępniania. Dla tych technik godziny otwarcia biblioteki przestają mieć znaczenie. Oprócz ograniczeń czasowych zniesione zostają
przy tym ograniczenia przestrzenne. W cyfrowej postaci zbiory prawdziwie otwartej biblioteki dostępne są z każdego miejsca na ziemi,
spełniając, jak zauważa autor Gramatyki tworzenia, marzenie Leibniza o Bibliotheca universalis. „W sensie najściślej praktycznym
– prorokował Steiner w cyklu wykładów wygłaszanych w roku 1990 – biblioteki staną się synapsami, elektronicznymi zakończeniami
nerwowymi globalnej sieci wymiany”.
Myśli o charakterze biblioteki otwartej towarzyszą mi podczas lektury szkiców podsumowujących czterdzieści lat działalności
Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego, biblioteki otwartej po raz pierwszy w roku 1968. Dzieje się to jednak w momencie szczególnym,
albowiem w przededniu rozpoczęcia budowy dla niej nowego gmachu. Dlatego tym uważniej przychodzi dziś wsłuchiwać się nam
w pozornie oczywisty sens okazjonalnej i tak niecierpliwie oczekiwanej tradycyjnej sentencji:
„Bibliotekę Uniwersytetu Śląskiego uważa się za otwartą”.

Dariusz Pawelec


SPIS TREŚCI :

Dariusz Pawelec — Biblioteka otwarta

Wanda Dziadkiewicz — Dobrze służyła Uniwersytetowi


Między tradycją a nowoczesnością – wybrane aspekty działalności


Maria Kycler — Rozwój kwalifikacyjny kadry Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego w latach 1968—2007

Anna Śpiechowicz — Źródła informacji o zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego – od katalogu kartkowego do katalogu komputerowego OPAC

Arleta Majcherek — Rozwój systemu biblioteczno-informacyjnego PROLIB w bibliotekach Uniwersytetu Śląskiego

Aleksandra E. Adamczyk — Bibliografia Dorobku Pracowników Uniwersytetu Śląskiego – od kartoteki do bazy on-line. Doświadczenia i perspektywy

Maria Kycler — Wydawnictwa informacyjne Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego jako narzędzie komunikacji społecznej

Aneta Drabek — Jak Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego stała się częścią globalnej sieci, czyli o stronie WWW

Aneta Drabek, Andrzej Koziara, Mariusz Tomaszewski — Projekty digitalizacyjne w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego

Jadwiga Witek — Informacja naukowa w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego. Zapytania informacyjne i użytkownicy

Anna Bożena Sambura, Barbara Kuś — Udostępnianie zbiorów w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego

Renata Mateusiak, Małgorzata Kustra — Udostępnianie zbiorów w Czytelni Ogólnej i Matematycznej Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego.
Spostrzeżenia dotyczące współczesnej obsługi czytelniczej

Elżbieta Rosół — Oddział Czasopism w strukturze Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego w latach 1978—2005

Jolanta Pulikowska — Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego

Andrzej Koziara — Rozwój systemów informatycznych wspomagających udostępnianie zbiorów własnych, elektronicznych baz danych
i naukowych zasobów w sieci Internet


Zbiory Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego – wybrane problemy


Maria Kycler, Sylwia Kalicka — Struktura i dynamika zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego w latach 1968—2007

Monika Sarnecka, Iwona Blicharska — Znaleźć i zakupić czyli o zmieniających się tendencjach w pozyskiwaniu książek do zbiorów
Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego na przestrzeni ostatnich czterdziestu lat

Romana Śmieszkolova — Zagraniczna wymiana wydawnictw w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego (rozwój, organizacja oraz warsztat pracy)

Małgorzata Woźniak — Promocja publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego na przykładzie wybranych niemieckich bibliotek akademickich

Iwona Blicharska — The Western Canon. The Books and School of the Ages Harolda Blooma jako forma uzupełniania kanonu
literatury światowej w zasobach Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego

Marzena Smyłła — Księgozbiór Zygmunta Żuławskiego – rekonesans badawczy

Katarzyna Ossolińska — Księgozbiór harcerski w Bibliotece Uniwersytetu Śląskiego


Kolekcje i warsztaty bibliotek specjalistycznych


Gabriela Cichy — Transformacje Biblioteki Anglistycznej: księgozbiór i jego odzwierciedlenie w katalogach elektronicznych

Magdalena Gil, Renata Ćmiel — Biblioteka Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego – trzydzieści lat działalności

Elżbieta Grabarska — Rola Biblioteki Niemieckiej w środowisku uczelnianym i lokalnym

Krystyna Grudzień — Welcome to… czyli Witamy w Bibliotece Brytyjskiej Uniwersytetu Śląskiego!

Marta Kunicka, Magdalena Gapińska — Biblioteka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego – wczoraj, dziś i jutro

Beata Michta — Trzy dekady czyli o jednej z bibliotek rusycystycznych w Polsce

Teresa Sowa, Małgorzata Szpek — Z kart historii Biblioteki Wydziału Nauk Społecznych

Beata Trzaska — Kultura organizacyjna w Bibliotece Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach

Bogumiła Warząchowska — Zbiory Biblioteki Teologicznej w służbie społeczności akademickiej


Bibliotekarze wobec przeszłości


Aleksandra Kaszper — Czekając na bibliotekę. Problemy związane z kształtowaniem się Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego w minionym czterdziestoleciu

Anna Kowolik — Zachować wspomnienia – lata 1968—1973

Ewa Żurawska — Od czytelnika do użytkownika czyli kilka refleksji w czterdziestą rocznicę powstania biblioteki uniwersyteckiej

Anna Kwiecień, Bogumiła Warząchowska — Wykaz pracowników zatrudnionych w bibliotekach Uniwersytetu Śląskiego w latach 1968—2007


Indeks osobowy