Problemy fitogeograficzne i syntaksonomiczne kserotermów Wyżyny Śląskiej - BEATA BABCZYŃSKA-SENDEK

Z notatki wydawniczej :

Praca dotyczy flory kserotermicznej oraz zbiorowisk muraw kserotermicznych Wyżyny Śląskiej.

Pierwsza część książki jest poświęcona florze; omówiono tu rozmieszczenie oraz siedliska poszczególnych taksonów, a także przedstawiono ich przynależność do elementów geograficznych. Wskazano te z nich, które na Wyżynie osiągają granice swych zasięgów. Przedstawiono lokalne rozmieszczenie gatunków kserotermicznych oraz przedyskutowano prawdopodobne drogi ich migracji na ten teren w okresie polodowcowym. Dokonano porównania flory kserotermicznej Wyżyny Śląskiej z analogicznymi florami terenów do niej przyległych. Zagadnienia związane z florą udokumentowano kartograficznie.

Druga część pracy dotyczy zespołów i zbiorowisk muraw kserotermicznych, których występowanie stwierdzono na terenie Wyżyny. Przedstawiono charakterystykę fitosocjologiczną oraz siedliskową poszczególnych syntaksonów. Porównano je z podobnymi zbiorowiskami opisywanymi z terenu Polski oraz krajów ościennych.

Ostatni rozdział pracy poświęcono problemom znikania gatunków kserotermicznych na tle przekształceń, jakim podlegają współcześnie zbiorowiska muraw kserotermicznych Wyżyny Śląskiej.

WSTĘP [fragmenty] :

Wyżyna Śląska jest najdalej na zachód wysuniętym regionem wyżyn południowej Polski. W jej budowie geologicznej, zwłaszcza w części południowej i środkowej, znaczącą rolę odgrywają skały węglanowe — głównie są to wapienie i dolomity tria­sowe. Skały te przyczyniają się do urozmaiconej rzeźby powierzchni, a co za tym idzie, obecności siedlisk kserotermicznych sprzyjających występowaniu termofilnej i kalcyfilnej flory oraz roślinności murawowej. Wyżyna Śląska leży w stosunkowo niewielkiej odległości od wylotu Bramy Morawskiej, uważanej za jeden z ważnych szlaków migracji gatunków, w tym także kserotermicznych, na ziemie polskie w okresie polodowcowym [...]

Jej wschodnie regiony mają jednocześnie, poprzez Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, łączność z położonymi dalej na wschód ośrodkami roślinności kserotermicznej.

Z tych właśnie powodów rozmieszczenie kserotermów na obszarze Wyżyny jest szczególnie interesujące dla fitogeografii. Dane dotyczące flory kserotermicznej Wyżyny Śląskiej można znaleźć w wielu pracach florystycznych z tego regionu — począwszy od starych dziewiętnastowiecznych, a skończywszy na najnowszych. Szczególnie dużo historycznych informacji za­wierają prace florystów niemieckich (Wimmer, 1840; Unverricht, 1847 [... itd.] Pochodzą one jednak głównie z tych terenów, które w tym czasie należały do Niemiec. Sporo jest także dawnych prac z południowo-wschodnich regionów Wyżyny, czyli byłego zaboru austriackiego, leżących w bliskim sąsiedztwie ośrodka krakowskiego [...] Po drugiej wojnie światowej wiele doniesień, zwłaszcza z zachodniej części Wyżyny Śląskiej, znalazło się w publikacjach botaników skupionych w ośrodku wrocławskim i opolskim [...]

Po utworzeniu Uni­wersytetu Śląskiego w Katowicach nastąpiła intensyfikacja badań florystycznych na obszarze środkowej i wschodniej części Wyżyny. Ukazywały się doniesienia florystyczne dotyczące rzadszych gatunków [...] Niewiele jest natomiast odrębnych prac poświęconych florze i roślinności muraw kserotermicznych Wyżyny [...]

Przedmiotem niniejszego opracowania są flora oraz zbiorowiska muraw kseroter­micznych Wyżyny Śląskiej.  Jako hipotezę roboczą przyjęto założenie, że gatunki kserotermiczne wędrowały na Wyżynę co najmniej dwiema drogami — przez Bramę Morawską od południa i przez tereny Wyżyny Małopolskiej od wschodu, a ich współczesne rozmieszczenie jest wypadkową działania wielu różnorodnych czynni­ków.

W stosunku do muraw kserotermicznych założono natomiast, że na Wyżynie Śląskiej mają one charakter pośredni pomiędzy analogicznymi zbiorowiskami z tere­nów leżących na wschód oraz na zachód i północ od niej. Głównymi celami podjętych badań było:
— uzyskanie obrazu aktualnego rozmieszczenia gatunków kserotermicznych oraz wyjaśnienie jego przyczyn,
— określenie geograficznego charakteru flory kserotermicznej Wyżyny,
— wskazanie dróg migracji kserotermów na teren Wyżyny, ze szczególnym zwróceniem uwagi na rolę Bramy Morawskiej,
— przedstawienie aktualnego zróżnicowania i rozmieszczenia muraw kserotermicznych Wyżyny oraz ich charakterystyka fitosocjologiczna, ekologiczna i dynamiczna,
— wskazanie głównych centrów występowania kserotermów na Wyżynie Śląskiej,
— wyróżnienie taksonów szczególnie rzadkich, zagrożonych oraz wymarłych,
— określenie najważniejszych zagrożeń, mogących doprowadzić w najbliższym czasie do istotnych zmian w roślinności kserotermicznej Wyżyny...


TREŚĆ :

Wstęp

1. Charakterystyka terenu badań
1.1. Geologia, rzeźba i gleby
1.2. Hydrografia
1.3. Klimat
1.4. Przekształcenia środowiska przyrodniczego

2. Metodyka badań

3. Flora kserotermiczna Wyżyny Śląskiej
3.1. Kryteria wyboru gatunków do grupy kserotermów
3.2. Charakterystyka rozmieszczenia poszczególnych gatunków kserotermicznych i ciepłolubnych oraz ich siedlisk
3.3. Zróżnicowanie synekologiczne flory kserotermicznej Wyżyny Śląskiej
3.4. Charakterystyka fitogeograficzna flory kserotermicznej Wyżyny Śląskiej
3.4.1. Elementy geograficzne
3.4.2. Elementy kierunkowe
3.4.3. Lokalne zasięgi gatunków
3.4.4. Prawdopodobne szlaki migracji
3.5. Porównanie flor kserotermicznych Wyżyny Śląskiej i terenów do niej przyległych

4. Zbiorowiska murawowe Wyżyny Śląskiej
4.1. Systematyka
4.2. Charakterystyka poszczególnych zbiorowisk
4.2.1. Zbiorowiska siedlisk naskalnych
4.2.1.1. Zbiorowisko Teucrium botrys-Sedum acre
4.2.1.2. Zbiorowisko Allium montanum-Sedum album
4.2.2.    Murawy piasków nawapieniowych ze związku Phleion boehmeri (Głowacki 1975)
4.2.2.1. Sileno-Phleetum (Libb. 1933) (Głowacki 1975)
4.2.3. Murawy nawiązujące do zbiorowisk ze związku Festuco-Stipion (Klika 1931) (Krausch 1961)
4.2.3.1. Koelerio-Festucetum rupicolae (Kornaś 1952)
4.2.4. Murawy ze związku Cirsio-Brachypodion pinnati (Hadać et Klika 1944 em. Krausch 1961)
4.2.4.1. Adonido-Brachypodietum pinnati (Libb. 1933) (Krausch 1961)
4.2.4.2. Zbiorowisko Carex flacca-Briza media
4.2.4.3. Zbiorowisko z Festuca rupicola
4.2.4.4. Zbiorowisko z Bromus erectus
4.2.4.5. Zbiorowisko Centaurea scabiosa-Agrimonia eupatoria
4.2.4.6. Zbiorowisko z Libanotis pyrenaica
4.3. Zróżnicowanie florystyczne muraw kserotermicznych
4.4. Krótka charakterystyka stosunków glebowych w murawach

5. Zagrożenia kserotermów i problemy ich ochrony
5.1. Przekształcenia zbiorowisk murawowych
5.2. Zanikanie gatunków

6. Zestawienie wyników i wnioski

Literatura   

Summary