Kult św. Stanisława na Śląsku (1253 — 2003)

Praca wydana w serii :
Z DZIEJÓW KULTURY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ NA ŚLĄSKU


Tom materiałów z ogólnopolskiej konferencji naukowej poświęconej kultowi św. Stanisława na Śląsku, która odbyła się 28.05.2003 r. w Opolu.


Ze wstępu [fragmenty] :

Gaude, Mater Polonia...
O, ciesz się, Matko Polsko,
W sławne potomstwo płodna!
Króla królów
I najwyższego Pana wielkość
Uwielbiaj chwałą przynależną...
(przekład L. Staff)

Te słowa napisane przez dominikanina, Ślązaka z pochodzenia, Wincentego z Kielczy na uroczystości krakowskie w 1254 r., nabierają szczególnego  znaczenia w czasie, gdy wiele miejscowości w Polsce przygotowuje się do obchodów 750-Iecia kanonizacji św. Stanisława.

Tak się złożyło, że obchody rocznicy wyniesienia na ołtarze krakow­skiego Biskupa i Męczennika zostały rozłożone na okres dwóch lat. Wynika to z faktu, że bulla kanonizacyjna papieża Innocentego IV za­liczająca Stanisława w poczet świętych została wydana na jesieni 1253 r.,
natomiast ogólnopolskie uroczystości kanonizacyjne odbyły się w Krakowie 8 maja 1254 r.

W jubileuszowych obchodach 750-lecia kanonizacji św. Stanisława nie mogło zabraknąć także głosu ze Śląska. Złożyło się na to kilka przy­czyn. Najważniejszą z nich jest z pewnością ta, że promotorami kultu biskupa krakowskiego byli przedstawiciele rodu Odrowążów, mają­cego swe korzenie na Śląsku: biskupi Iwo i Prędota.
Inny zaś Ślązak, Wincenty, pochodzący z Kielczy, niewielkiej miejscowości koło Strze­lec Opolskich, był autorem dwóch Żywotów św. Stanisława (tzw. Vita minor i Vita maior), w których zawarł „nową wizję historii Polski".

Utwory te dały podstawy do kształtowania się ideologii zjednoczeniowej i w jakiejś mierze przyczyniły się do zjednoczenia państwa polskiego na przełomie XIII i XIV wieku.
Nie bez znaczenia jest tu fakt, że pierwszymi władcami, którzy włączyli się czynnie w proces odbudowy Polski byli książęta śląscy: Władysław I opolski i Henryk IV Prawy.
Władysław I znał dobrze Wincentego z Kielczy. Bardzo prawdopodobne, że odpowiednie fragmentu żywotu dotyczące przyszłych koronacji czytał Wincenty księciu opolskiemu osobiście.
Władysław I był jednym z pierwszych propagatorów kultu świętego na Śląsku. Niektórzy historycy sądzą, że tylko w Małopolsce i właśnie na Śląsku mamy do czynienia z bardzo wczesnymi, jeszcze przedkanonizacyjnymi śladami kultu krakowskiego biskupa.    

Kult ten przetrwał tu przez następne wieki, mimo iż Śląsk znalazł się ostatecznie poza granicami odrodzonego Królestwa Polskiego...

Niniejszy tom rozpoczyna krótkie przypomnienie dyskusji historiograficznej dotyczącej okoliczności śmierci Stanisława ze Szczepanowa (A. Pobóg-Lenartowicz, Fatum św. Stanisława).
Problematykę kub świętych w kościele wczesnochrześcijańskim przedstawia P. Bruns.

M.R. Pauk zajął się porównaniem kultu św. Stanisława z innym kultami „państwowymi", zwłaszcza w Czechach i na Węgrzech.
Kolejne artykuły poświęcone są już kultowi biskupa krakowskiego na Śląsku.
Wpływ ideologii zjednoczeniowej na politykę książąt opolskich w XII w. przedstawił W. Dominiak.
Z kolei ks. F. Wolnik omówił etapy rozwoju kultu św. Stanisława wśród śląskich cystersów.

Przejawy tego kultu w klasztorze cysterskim w Rudach w czasach nowożytnych przedstawił ks. H. Gerlic.
Przyczynek do dziejów kultu świętego w biskupim księstwie nysko-otmuchowskim stanowi artykuł E. Wółkiewicz.
Dowodem na rozwój kultu są także wezwania kościołów. Pisze o tym w swym artykule W. Rozynkowski.
Badania terenowe przeprowadzone w latach 1986—2002 przez socjologów różnych uniwersytetów polskich poświęcone kultowi św. Stanisława na terenach po­granicza omawia J. Kurek.
Dopełnieniem informacji na temat współ­czesnych przejawów kultu Stanisława ze Szczepanowa jest artykuł ks biskupa Jana Kopca, poświęcony przekazywaniu relikwii Świętego.

Nie sposób mówić o kulcie krakowskiego biskupa bez przedsta­wienia autora jego obu żywotów — Wincentego z Kielczy.
Zadania tego podjął się w niniejszym tomie M. Woskowski. Postać św. Stanisława w średniowiecznym dziejopisarstwie śląskim omawia W. Mrozowicz ...


SPIS TREŚCI:

Wykaz skrótów

Wstęp

Anna POBÓG-LENARTOWICZ — „Factum św.Stanisława" (Krótkie przypomnienie problemu)

Peter BRUNS — Martyr - sanctus - patronus. Aspekte frühchristlicher Heiligenverehnung
[Martyr - sanctus - patronus. Aspekty wczesnochrześcijańskiego kultu świętych — tekst w jęz. niem. streszczenie w jęz. polskim]

Marcin R. PAUK — Kult św. Stanisława na tle innych kultów politycznych Europy Środkowej w średniowieczu

Wojciech DOMINIAK — Rola kultu św. Stanisława na Śląsku w polityce zjednoczeniowej książąt opolskich w XIII w.

Ks. Franciszek WOLNIK — Kult świętego Stanisława biskupa u śląskich cystersów

Ewa WÓŁKIEWICZ — Kult św. Stanisława w księstwie biskupów wrocławskich w średniowieczu

Waldemar ROZYNKOWSKI — Św. Stanisław patron kościołów parafialnych na Śląsku

Jan KUREK — Jedność w wielości. Św. Stanisław jako patron jedności kulturowej w pluralizmie cywilizacyjnym

Mariusz WOSKOWSKI — Wincenty z Kielczy. Człowiek i dzieło

Wojciech MROZOWICZ — Święty Stanisław w średniowiecznym dziejopisarstwie śląskim

Ks. Henryk GERLIC — Ślady kultu św. Stanisława u cystersów rudzkich w czasach nowożytnych

Ks. bp Jan Kopiec — Relikwie św. Stanisława — przyczynek do dziejów kultu Świętego na Śląsku

Program festiwalu Gaude mater Polonia. Wincenty z Kielczy in memoriam