Ślązaczka. Pomiędzy rustica grossa i Pallas Silesiae – portret kobiety w literaturze łacińskiego Śląska - BEATA GAJ

Z notatki wydawniczej :

Kim jest tytułowa Ślązaczka? Czy istniała literatura śląska? Jak rozumieć pojęcie „Śląsk łaciński”?
Autorka odpowiada na te oraz inne pytania, poddając analizie bogatą literaturę nowołacińską powstałą na Śląsku od czasów „Księgi Henrykowskiej” i pierwszej łacińskiej wzmianki o mieszkance ziemi śląskiej aż po kres XVIII wieku, kiedy w rodzimej poezji łacińskiej czczono jako „Śląską Palladę” wybitną śląską astronomkę Marię Cunitię.
Połączenie emocjonującej wielu problematyki kobiecej, badań nad literaturą nowołacińską oraz specyfiki „genius loci” Śląska nie jest zestawieniem typowym, lecz stanowi ciekawe, inne od powszechnie przyjmowanego, spojrzenie na historię kobiet, literatury i Śląska. Praca jest wynikiem badań filologicznych, podstawowym jej odniesieniem jest filologia klasyczna, zwłaszcza zaś neolatynistyczna gałąź tej dziedziny wiedzy, ale także retoryka, historia kobiet oraz dzieje i kultura Śląska.

Książka adresowana jest nie tylko do neolatynistów, lecz także do wszystkich miłośników historii literatury, historii kobiet oraz zainteresowanych dziejami i kulturą Śląska.


Ze streszczenia :

Książka pt. Ślązaczka. Pomiędzy rustica grossa a Pallas Silesiae - portret kobiety w lite­raturze łacińskiego Śląska stanowi opracowanie tematyki kobiecej na dawnym Śląsku od początków piśmiennictwa do XVIII wieku przy użyciu warsztatu badawczego filologii kla­sycznej i neolatynistyki.
W pracy odwołano się także do dziejów Śląska, historii literatury śląskiej, rozumianej jako literatura tworzona w kilku językach, historii sztuki, szkolnictwa i teatru. Sporo uwagi poświęcono zagadnieniom: kaznodziejstwa, renesansowej i baro­kowej poezji nowołacińskiej, traktatom teologicznym i polemicznym z zakresu querelle des femmes, pismom medycznym, kronikom średniowiecznym i późniejszym, dramatom oraz literaturze okolicznościowej, zwłaszcza epitalamium i epitafium (twórczość związana z weselem i pogrzebem).

Godna uwagi jest wartość źródłowa pracy - na jej potrzeby przejrzano setki rękopisów i druków, dostępnych w polskich bibliotekach i archiwach oraz wersje zdigitalizowane ma­teriałów bibliotek zagranicznych.
Znaczna część czytanych źródeł została wykorzystana w pracy w formie cytatów, streszczeń bądź przywołań.
Pozwala to Czytelnikowi formuło­wać własne wnioski obok proponowanych przez autorkę, która jednak powstrzymuje się od ostatecznej syntezy. Praca poprzedzona jest rozdziałem wstępnym o charakterze pro­logu (Πρόλογος), w którym zaproponowano inne od dominującego w literaturze przed­miotu spojrzenie na problematykę kobiecą w starożytności grecko-rzymskiej i chrześci­jańskiej. Ukazano bowiem kobietę starożytną za pomocą dwóch, często pozostających w opozycji pojęć: Retoryki i Filozofii.

Rdzeń pracy stanowią trzy rozdziały ułożone według mieszanego porządku chronologiczno-tematycznego.
Rozdział 1 ukazuje obraz kobiety w pierwszych zabytkach piśmien­nictwa na Śląsku.
Zostają tutaj poddane analizie w kontekście zarówno literackim, jak i historycznym łacińskie rzeczowniki, jakie stosowano wobec kobiet. Zwrócono także uwagę na odmienny opis kobiety w kronikach historycznych oraz księgach liturgicznych.

Rozdział 2 stawia pytania o zakres obecności kobiety w życiu społecznym i religijnym śląska w okresie reformacji.
Najbardziej jednak istotne wydaje się wyłonienie „śląskiej retoryki skrajności" w czasie wielkiej, europejskiej dyskusji w XVI i XVII wieku nad rolą kobiety w rodzinie i społeczeństwie. Na Śląsku powstały bowiem wtedy dwa ciekawe dzieła: przypisywany Valensowi Acidaliusowi traktat głoszący, że kobiety nie są ludźmi (Mulieres homines non esse) oraz Katalog uczonych dziewcząt i kobiet (Catalogus doctarum virginum et feminarum) śląskiego szlachcica Georgiusa Martina, w którym zastosowano w odniesieniu do kobiet nowatorskie kryterium uczoności.

W rozdziale trzecim na podstawie utworów łacińskich literatury okolicznościowej uka­zano wizerunek kobiety od narodzin do śmierci.
Sporo uwagi autorka poświęca tutaj po­jęciu „barokowego śląskiego epitalamium", które dotąd w literaturze polskiej analizowano wyłącznie na podstawie kilku utworów polskojęzycznych, mimo że istnieją setki utworów epitalamijnych w języku łacińskim, greckim oraz niemieckim. W tym samym rozdzia­le podjęto także temat dziewiętnastowiecznego tzw. mitu anielskiej Ślązaczki, rzekomo sztucznie stworzonego przez środowiska polonofilskie, który jak się okazało, znajduje wy­starczające i dobre uzasadnienie we wcześniejszej łacińskiej literaturze Śląska.

Na utrwalony w literaturze i przenikający do życia codziennego wizerunek Ślązaczki wpływ miały przede wszystkim trzy podstawowe modele osobowości: pełna poświęcenia, pobożna żona, matka i społecznica (św. Jadwiga Śląska) oraz również pobożna, lecz poko­nująca mężczyzn swym intelektem Dziewica (św. Katarzyna), wreszcie łącząca w rzeczy­wistej biografii dwa te modele - Maria Cunitia ze Świdnicy, siedemnastowieczna śląska astronomka, opiewana w łacińskich-śląskich wierszach jako Pallas Silesiae.


SPIS TREŚCI :

Ad Lectorem


Πρόλογος   

1. Dwie władczynie kultury antycznej i średniowiecznej: Retoryka i Filozofia
2. Mężczyźni średnich wieków i kobieta w nowej rzeczywistości

Rozdział 1. Kobieta średniowiecza na Śląsku: rustica grossa, inclyta gemma i inne

1.1. Infantula, puella, iuvencula, virgo, femina, mulier, uxor, vidua, meretrix, vetula, incantatrix
1.2. Abatissa, priorissa, sanctimonialis
1.3. Ducissa et magistra
1.4. Uxor et pelex, czyli kobieta w dawnych kronikach. Wybitne postaci kobiet w najdawniejszej historii Śląska
1.5. Biblijne i retoryczne figury kobiece. Stella, Luna itp.
1.6. Modlitwa do Kobiety

Rozdział 2. Zalotna Venus i rozdarta Filozofia (czasy renesansu i reformacji)

2.1. Kobieta i waganci
2.2. Kobieta w Kościele
2.3. Kobieta w ogrodzie i natura
2.4. Śląska retoryka skrajności

Rozdział 3. Pallas Silesiae i το θήλυ

3.1. Od narodzin do śmierci. „Literackie Curriculum Vitae" Ślązaczki na progu nowożytności, czyli filiola Anonyma, dilecta sponsa, mater alma animi
3.2. Et sponsum vere, quo redameris, ames. Rzecz o nowołacińskich epitalamiach na Śląsku
3.3. Amica Mors..., Nunc mihi cadenti flosculo foenum est super..., czyli twórczość funeralna śląskich katolików i protestantów poświęcona kobietom
3.4. Vitae spectacula vana..., czyli wizje kobiecości w śląskiej szkole, sztuce i łacińskim teatrze
3.5. Feminae selectae, czyli dostrzeżone kobiety i nowy mit Ślązaczki

Επίλογος

Wykaz źródeł i literatury

Indeks osób wzmiankowanych w tekście głównym

Streszczenie
Summary