Ks. Stanisław Stephan (1867-1926) jako pionier ruchu liturgicznego na Śląsku - KS. HELMUT EKERT

PRZEDMOWA

Posoborowa reforma i odnowa liturgiczna byłaby niemożliwa bez ogromu pra­cy, poświęcenia i przezwyciężenia różnych trudności pionierów ruchu liturgiczne­go, zwłaszcza tych z pierwszej połowy kończącego się stulecia. Powszechnie znane są wielkie nazwiska przedstawicieli tego ruchu, poczynając od benedyktynów: Pr. Gueranger, L. Beaauduin, I. Herwegen, C. Mohlberg, O. Casel, a następnie augustianina P. Parscha, a na księżach diecezjalnych kończąc: K. Neumann i R. Guardini, M. Kordel, A. J. Nowowiejski, J. Michalak, G. Szmyd i inni. Do tej ostatniej grupy pionierów ruchu liturgicznego należał również ks. Stanisław Stephan (1867— 1926), prawie nieznany w polskiej literaturze, chociaż posługiwał się i pisał także w języku polskim.

Jego osobowość kapłańską i zainteresowania liturgiczne ukształtowało środo­wisko pogranicza Śląska i Wielkopolski. Urodzony w Bralinie w 1867 r. Szkołę śre­dnią ukończył we Wrocławiu. Po studiach filozoficzno-teologicznych w Rzymie i po przyjętych tam święceniach kapłańskich został skierowany do opolskiej parafii Świętego Krzyża, gdzie przez blisko dwa lata pracował w charakterze wikariusza współpracownika. Oprócz działalności duszpasterskiej od samego początku dał się poznać jako zaangażowany redaktor i działacz społeczny. Następnie w podberlińskiej diasporze wybudował kilka kościołów. Tam również roztoczył troskliwą opiekę duszpasterską nad sezonowymi robotnikami polskimi. Ostatni etap swego życia, jako proboszcz dolnośląskiej parafii w Leśnej, poświęcił apostolstwu liturgi­cznemu. Rozwinął bardzo aktywną działalność pisarską i formacyjną. Założył włas­ne wydawnictwo liturgiczne. Ten tytan pracy był prekursorem wielu przedsię­wzięć, które do powszechnej praktyki pastoralnej wprowadziła dopiero posoborowa reforma liturgiczna. Do jego priorytetów należało szeroko rozumiane wychowanie liturgiczne. Temu celowi służyły zwłaszcza regularnie wygłaszane konferencje do duchowieństwa, a także publikowane materiały i teksty liturgiczne. Na owe czasy jego wielkim osiągnięciem było tłumaczenie na język niemiecki i wydanie całego Mszału Rzymskiego oraz Brewiarza Rzymskiego. Swoje ostatnie chwile życia, już jako schorowany emeryt, przeżył w podopolskim ówczesnym kurorcie w Pokoju, gdzie nie zaniechał swojej działalności formacyjnej, o czym świadczy fakt nagłej śmierci w trakcie wygłaszania serii konferencji liturgicznych dla księży we Wro­cławiu.

Ks. Stanisław Stephan jest autorem licznych prac wyjaśniających istotne elementy misterium liturgii. Mają one zasadniczo walor popularnonaukowy, chociaż nie brak i głębokich refleksji naukowych. Zgodnie z założeniami klasycznego ruchu liturgicznego swoje wywody opierał przede wszystkim na podłożu biblijnym i patrystycznym, przykładem tego może być jego oryginalny komentarz do tekstów mszalnych oraz księgi psalmów. Jak wielu aktywnych pionierów ruchu liturgiczne­go nie był wielkim znawcą dziejów liturgii, stąd z pewnym dystansem odnosił się do dawnej i współczesnej mu liturgii monastycznej, a jako proboszcz interesował się głównie liturgią parafialną, w której najważniejszą sprawą było czynne uczestnictwo wiernych. W tym wymiarze ks. Stepahn może być ciągle aktualnym wzorem dla współczesnych.

Działalność liturgiczną ks. Stanisława Stephana po jego śmierci bardzo pozy­tywnie oceniali współcześni mu inni pionierzy ruchu liturgicznego, a jeden z głów­nych przedstawicieli tego ruchu w Austrii, o. Pius Parsch, nazwał go swoim na­uczycielem i mistrzem. Autorowi niniejszej rozprawy o liturgicznej działalności ks. Stanisława Stephana należą się słowa uznania, gdyż w odróżnieniu od wielu podejmowanych dotąd prób zdołał najpierw zebrać rozproszony — głównie z po­wodu zawieruchy wojennej — materiał, a następnie dokonać jego usystematyzowa­nia i opracowania. Praca została obroniona jako dysertacja doktorska na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego.
Postać wybitnego śląskiego liturgisty za­sługiwała na to i zbyt długo czekała na monograficzne opracowanie.

Opole, dnia 29 października 1998 r. (w 72. rocznicę śmierci ks. Stanisława Ste­phana).

ks. Helmut Jan Sobeczko

SPIS TREŚCI :

Przedmowa
Wykaz skrótów    
Bibliografia   

Wstęp   

I. Formacja teologiczna i formy aktywności pastoralnej ks. Stanisława Stephana

1. Środowisko rodzinne i formacja teologiczna
2. Działalność duszpasterska w Opolu, Weissensee i Pasewalk oraz posługa proboszczowska w Leśnej (Marklissa)
3. Praca wychowawcza w Hospicjum św. Leona w Berlinie
4. Działalność redakcyjna w „Gazecie Katolickiej” i społeczno-polityczna wśród robotników na Śląsku
5. Ostatnie tygodnie życia

II. Dorobek pisarski i działalność formacyjno-wydawnicza ks. Stanisława Stephana

1. Prace związane z tłumaczeniem tekstów liturgii rzymskiej
2. Organizowanie liturgicznych kursów i publikowanie materiałów formacyjnych
3. Wydawanie pomocy duszpasterskich do czynnego uczestnictwa w liturgii
4. Założenie Wydawnictwa Liturgicznego w Leśnej
5. Działalność liturgiczna ks. Stephana w ocenie współczesnych mu liturgistów

III. Założenia teologiczne liturgicznej twórczości pisarskiej ks. Stanisława Stephana

1. Ofertoryjne i chrystologiczne rozumienie liturgii
2. Eklezjalny wymiar liturgii
3. Znaczenie języka w liturgii
4. Chrystocentryzm roku liturgicznego
5. Eucharystia źródłem odnowy życia chrześcijańskiego
6. Rola modlitwy brewiarzowej w życiu religijnym

IV. Liturgiczna koncepcja duszpasterstwa parafialnego ks. Stanisława Stephana

1. Właściwa formacja liturgiczna duchowieństwa parafialnego
2. Przezwyciężanie błędnych poglądów i przyzwyczajeń w duszpasterstwie liturgicznym
3. Sposoby aktywizacji wiernych w sprawowaniu liturgii parafialnej
4. Wpływ duszpasterstwa liturgicznego na odnowę życia chrześcijańskiego i pogłębienie więzi wspólnoty parafialnej

Zakończenie

Zusammenfassung