Milenium Kościoła na Śląsku. Materiały sympozjum zorganizowanego przez Katedrę Historii Kościoła i Patrologii ...

WPROWADZENIE

Obecny rok 2000 wyznacza ważną cezurę w dziejach organizacji kościelnej na Śląsku poprzez ożywienie pamięci o powołaniu diecezji wrocławskiej na słynnym zjeździe gnieźnieńskim wiosną 1000 roku u grobu św. Wojciecha — od tamtej chwili mija właśnie tysiąc lat.

W skład tej nowej, wówczas powołanej diecezji, obejmującej cały Śląsk, wchodził także teren dzisiejszej diecezji opol­skiej. Chociaż długi był proces rozwijania świadomości istnienia jednej wielkiej krainy śląskiej, a raczej o postępującej i stopniowo różnicującej drodze histo­rycznej obu części, znanych nam jako Dolny i Górny Śląsk, to jednak przyna­leżność do wspólnego dziedzictwa dzielnicy śląskiej w testamencie Bolesława Krzywoustego jak i jednej diecezji wrocławskiej przez przeszło dziewięć wie­ków miała swoje znaczenie. Pod względem kościelnym dopiero XX wiek przy­niósł istotne i daleko idące zmiany w strukturze organizacyjnej Kościoła na Ślą­sku poprzez powołanie nowych diecezji.
W ten sposób powstała w 1925 r. z ustanowienia papieża Piusa XI diecezja katowicka, włączona do metropolii krakowskiej, a w 1972 r. na mocy decyzji papieża Pawła VI diecezja opolska w ramach metropolii wrocławskiej, przekształcona w swym kształcie i włączo­na, obok nowej diecezji gliwickiej do również świeżo powołanej metropolii górnośląskiej (katowickiej) przez papieża Jana Pawła II w 1992 r.

Poszczególne diecezje na Śląsku, jak i cały Kościół w Polsce, włączyły się w uroczyste przeżywanie swego milenium. Zorganizowane zostały sesje na­ukowe, okolicznościowe wystawy, nade wszystko jednak uroczystości jubile­uszowe, z udziałem hierarchów, ludzi nauki i rzesz wiernych. Centralne uroczy­stości we Wrocławiu w łączności z patronalnymi obchodami ku czci św. Jana Chrzciciela, patrona katedry wrocławskiej w czerwcu 2000 r. stanowiły jakby zwornik wszystkich jubileuszowych obchodów. Zwłaszcza na podkreślenie za­sługują spotkania naukowe, ujawniające najnowsze wyniki badań nie tylko nad samymi początkami chrześcijaństwa na Śląsku, ale także podnoszące w refleksji historyków szczegółowe oraz bardziej ogólne spojrzenie na poszczególne aspekty kościelnych dziejów tej krainy w ciągu minionych tysiąca lat — symbo­lem była międzynarodowa sesja wrocławska w dniach 20—21 czerwca 2000 r. zorganizowana przez Papieski Wydział Teologiczny oraz Instytut Historii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Uwzględniając wymiar tej doniosłej roli wspomnianej już, 1000-letniej  drogi Kościoła na Śląsku, także Katedra Historii Kościoła i Patrologii Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego postanowiła włączyć się do licznych inicjatyw podejmowanych w tym roku przez wiele ośrodków kościelnych i aka­demickich. Pragnie bowiem — poprzez zorganizowanie naukowej sesji — zazna­czyć i podkreślić ważność tej historycznej rocznicy także dla nas, i dzięki temu przedsięwzięciu naukowemu przybliżyć współczesnym naszym mieszkańcom przynajmniej niektóre aspekty tysiącletniej przeszłości Kościoła na naszej zie­mi. Jesteśmy świadomi, że żadne sympozjum nie wyczerpuje w całości podej­mowanego zagadnienia, porusza z zasady ogólne tematy i daje panoramę wielu szczegółów, ale zawsze też pokazuje, ile nowych możliwości badawczych tkwi w problematyce, poruszanej przez Referentów.

Sesja miała miejsce w środę 31 maja 2000 r. w pomieszczeniach Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. Otwarcia obrad dokonał dziekan Wy­działu Teologicznego ks. prof. dr hab. Helmut Sobeczko wyrażając satysfakcję, że także nasze, kościelne środowisko akademickie w Opolu, włącza się poprzez niniejszą sesję w spoglądanie w milenijne już posługiwanie Kościoła na całej Ziemi Śląskiej. Przedpołudniowej sesji przewodniczył prof. dr hab. Krystyn Matwijowski z Uniwersytetu Wrocławskiego, popołudniową zaś część popro­wadził ks. prof. dr hab. Kazimierz Dola, kierownik Katedry Historii Kościoła i Patrologii na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego. Autorzy refe­ratów wygłoszonych podczas niniejszego sympozjum reprezentowali środowi­ska historyków Opola i Wrocławia.

W czasie sesji wygłoszonych zostało 9 referatów o zróżnicowanej tematyce; poruszały one szeroki wachlarz zagadnień, dotyczący aktywności Kościoła na Śląsku w przeszłości — od jego początków, uwarunkowań działalności i śla­dów materialnych do duchowych form, kształtujących oblicze społeczeństwa i wiernych, tworzących przecież żywy Kościół. Nie zabrakło też wątków wiążą­cych Kościół z problematyką społeczną i polityczną. Ukazane zostały instytucje kościelne, ale także żywy nurt przeżyć pojedynczego człowieka. Przez zapre­zentowane wyniki badań ukazane zostało bogactwo dalszych możliwości ba­dawczych.

Pod względem treściowym można tematycznie zgrupować wygłoszone teksty w trzech blokach. Dwa referaty poruszały do końca nie rozwiązane kwe­stie początków chrześcijaństwa (S. Moździoch) i biskupstwa wrocławskiego (K. Dola), trzy następne koncentrowały się zasadniczo wokół problematyki ilu­strującej wypełnianie przez Kościół jego posługi na Śląsku — o pielgrzymkach (J. Pater), o pobożności wiernych i kwestiach liturgicznych (H. Sobeczko), oraz o powołaniach kapłańskich (A. Kiełbasa); wyjątkowego tematu dotykał referat K. Matwijowskiego, podejmujący aktywność pietystów w księstwie oleśnickim.
Trzy wystąpienia traktowały o Śląsku Opolskim — J. Kopiec przedstawił historiografię dotyczącą kościelnej przeszłości tej ziemi, A. Pobóg-Lenartowicz mówiła o klasztornych fundacjach książąt opolskich, a R. Nieszwiec zajął się średniowiecznym okresem dziejów kapituły kolegiackiej Św. Krzyża w Opolu. Chociaż referaty wygłoszone były w innej kolejności, zamieszczamy je według ich tematycznej specyfiki.

Dziękujemy Wydziałowi Teologicznemu za wyrażenie zgody na zorganizowanie Sympozjum oraz umożliwienie zorganizowania go w pomieszczeniach wydziałowych, Szanownym Prelegentom za podjęcie się trudu przygotowania i wygłoszenia swych przedłożeń, zaś Szanownym Uczestnikom za obecność, bowiem bez nich Sympozjum to nie miałoby należytego wymiaru.
Oddając Czytelnikom niniejszy zbiór, jako plon naukowego spotkania, liczymy na po­żyteczne oddziaływanie zawartych w nim treści w formowanie świadomości o kościelnej przeszłości naszej ziemi. Niech zbiór ten będzie wkładem naszym w umocnienie poczucia satysfakcji za milenijną przeszłość Kościoła na Śląsku, którego cząstką zawsze pozostaniemy.

Opole, w uroczystość św. Anny 2000 roku.
Bp Jan Kopiec



TREŚĆ :

WPROWADZENIE

I. POCZĄTKI KOŚCIOŁA NA ŚLĄSKU

SŁAWOMIR MOŹDZIOCH — POCZĄTKI BISKUPSTWA WROCŁAWSKIEGO
W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ ARCHEOLOGICZNYCH

KS. KAZIMIERZ DOLA — DOMNIEMANE PRZEDWROCŁAWSKIE STOLICE BISKUPIE NA ŚLĄSKU
1. Podstawa źródłowa postawienia problemu
2. Katalogi i kroniki o stolicy diecezji śląskiej
3. Dwie przedwrocławskie rezydencje

II. Z PRZESZŁOŚCI KOŚCIOŁA NA ŚLĄSKU

BP JAN KOPIEC — HISTORIOGRAFIA KOŚCIOŁA NA ŚLĄSKU OPOLSKIM
1. Pojęcie Śląska Opolskiego
2. Oparcie o kościelną odrębność Śląska Opolskiego
3. Poszukiwanie tożsamości kościelnej Śląska Opolskiego

KS. RUDOLF NIESZWIEC — Z DZIEJÓW KAPITUŁY KOLEGIACKIEJ W OPOLU DO KOŃCA XV WIEKU
1. Opole w XIII wieku
2. Erekcja kapituły kolegiackiej
3. „Złoty okres" kapituły (1300—1450)
4. Członkowie kapituły

ANNA POBÓG-LENARTOWICZ — DZIAŁALNOŚĆ FUNDACYJNA KSIĄŻĄT OPOLSKICH W ŚREDNIOWIECZU

III. Z ŻYCIA KOŚCIOŁA NA ŚLĄSKU

KS. HELMUT JAN SOBECZKO — WPŁYW CZYNNIKÓW HISTORYCZNYCH
NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ RELIGIJNOŚCI I LITURGII NA ŚLĄSKU
1. Wpływ czynników historycznych na formowanie się kalendarza i kultu świętych w okresie przedtrydenckim
1.1. Wpływ ksiąg liturgicznych okresu misyjnego
1.2. Wpływ relikwii na rozwój kultu świętych
1.3. Wpływ krajów ościennych na kalendarz śląski
1.4. Wpływ przynależności Wrocławia do metropolii gnieźnieńskiej
1.5. Wpływ zakonów i osobistej pobożności na rozwój kultu świętych
1.6. Święci miejscowego pochodzenia lub związani ze Śląskiem
2. Wpływ uwarunkowań historycznych na religijność śląską okresu poreformacyjnego
2.1. Historyczne uwarunkowania odrębności Śląska
2.2. Wielojęzyczność w liturgii i w duszpasterstwie
2.3. Rola modlitewników i śpiewników w XIX i XX wieku
2.4. Znaczenie Góry św. Anny i innych miejsc pielgrzymkowych, rola bractw i stowarzyszeń religijnych

KS. JÓZEF PATER — ROLA PIELGRZYMEK W ROZWOJU RELIGIJNOŚCI WIERNYCH NA ŚLĄSKU
1. Pojęcie pielgrzymki
2. Geneza pielgrzymek
3. Pielgrzymki śląskie do sanktuariów zagranicznych
a. Ziemia Święta
b. Rzym i inne ośrodki europejskie
c. Inne ośrodki europejskie
4.Sanktuaria regionalne i lokalne
5. Pielgrzymki w życiu religijnym Ślązaków

KRYSTYN MATWIJOWSKI — Z DZIEJÓW PIETYZMU NA ŚLĄSKU ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM ZIEMI OLEŚNICKIEJ

KS. ANTONI KIEŁBASA SDS — BADANIA NAD POCHODZENIEM KANDYDATÓW DO STANU DUCHOWNEGO NA PRZEŁOMIE XIX i XX WIEKU.
POWOŁANIA KAPŁAŃSKIE I ZAKONNE Z TERENU GÓRNEGO ŚLĄSKA NA PRZYKŁADZIE SALWATORIANÓW
Wstęp
1. Drogi i sposoby nawiązywania kontaktów z młodzieżą
2. Warunki przyjęcia do zgromadzenia
3. Stan liczbowy kandydatów
4. Środowisko rodzinne
5. Wiek i wykształcenie
6. Motywy wstąpienia do instytutu
7. Świadomość przynależności narodowej
8. Przyczyny odejścia przed święceniami
Zakończenie