Liturgie Kościołów Wschodnich. Liturgia Kościoła bizantyjskiego, ormiańskiego i koptyjskiego - Ks. JANUSZ M. CZERSKI

Z notatki wydawniczej :

Książka zawiera opis sprawowania Eucharystii Kościołów Wschodnich.
Autor ograniczył się do trzech Kościołów, które w różnym stopniu obecne są w Polsce.
Są to Kościoły: bizantyjski, ormiański i koptyjski.


WSTĘP

Tytuł książki Liturgie Kościołów Wschodnich mógłby sugerować, że Czytelnik znajdzie w niej szersze omówienie życia liturgicznego i wszystkich obrzędów Kościołów Wschodnich.
Jednak w terminologii chrześcijańskiego Wschodu słowo „liturgia" określa wyłącznie sprawowanie Eucharystii, czyli — według nazewnictwa Kościoła Zachodniego — Mszy św. Podtytuł wyjaś­nia więc, że przedmiotem tej książki będzie opis sprawowania Eucharystii w Kościołach Wschodnich.
Autor ograniczył się do trzech Kościołów, które w różnym stopniu są w Polsce obecne.
Są to Kościoły: bizantyjski, ormiański i koptyjski. Najbardziej znany w Polsce jest Kościół bizantyjski, zarówno prawosławny, jak i katolicki. Autokefaliczny Polski Kościół prawosławny ma sześć diecezji, a greckokatolicki Ukraiński Kościół Katolicki — dwie. Ormiański Kościół katolicki skupia się tylko w kilku ośrodkach: w Gliwicach, Krakowie, Warszawie i w Gdańsku. Natomiast Kościół koptyjski jest obecny w Polsce od niedawna i tylko w Warszawie.
Od kilku lat dla Koptów — Egipcjan, głównie z rodzin mieszanych, raz w miesiącu, sprawowana jest Liturgia w rycie koptyjskim, w cerkwi prawosławnej w Warszawie na Podwalu.

Liturgie eucharystyczne Kościołów Wschodu i Zachodu mają wspólne źródła i wspólne początki.
Wszystkie wywodzą się z tego samego Wieczernika jerozolimskiego, w którym Chrystus sprawował Ostatnią Wieczerzę ze swoimi uczniami. Powtarzanie Ostatniej Wieczerzy, początkowo spontaniczne, z czasem zaczęło nabierać ustalonych form. Poszczególne Kościoły i ośrodki chrześcijańskie kształtowały Liturgię eucharystyczną w zależności od swojej rodzimej tradycji, kultury i języka, co dało począ­tek różnym obrządkom chrześcijańskiego kultu.

Kościoły Wschodnie zawsze były obecne w Kościele powszech­nym. Wprawdzie Kościoły starożytne, jak ormiański, koptyjski, etiopski, czy syryjski odłączyły się od Kościoła powszechnego w V w., a prawosławne — w XI w., to jednak część z nich powróciła do jedności ze Stolicą Apostolską.
Impuls w kierunku zaintereso­wania się Kościołami chrześcijańskiego Wschodu dał niewątpliwie II. Sobór Watykański, na którym po raz pierwszy od kilku wieków, byli obecni przedstawicieli Kościołów starożytnych i prawosław­nych.
Ta obecność przedstawicieli Kościołów, które nie są w jed­ności ze Stolicą Apostolską, obudziła nowe nadzieje ekumeniczne, które do dziś, niestety, nie zostały zrealizowane.

Otwarcie Kościoła Zachodniego na tradycje liturgiczne staro­żytnych Kościołów Wschodu ma szczególne znaczenie dla dialo­gu ekumenicznego z Kościołami Wschodu. Pokazuje bowiem, iż Kościół Chrystusowy mimo różnorodności form jest identyczny z tradycją apostolską. Ojciec św. Jan Paweł II w encyklice Ut unum sint zwrócił uwagę na liczne zbieżności w dziedzinie kultu litur­gicznego pomiędzy Kościołem katolickim a Kościołami Wschodu.
Podkreślił też znaczenie liturgii i znaków liturgicznych w tradycji wschodniej, jak ikony, światło, kadzidło, gesty.

Liturgia Eucharystii jest centrum duchowości każdego Kościo­ła. Dla chrześcijanina zachodniej tradycji zetknięcie się z duchowo­ścią chrześcijańskiego Wschodu może stanowić duże ubogacenie pobożności, modlitwy i uczestnictwa we Mszy św.
Piękne, sta­rożytne teksty modlitw Kościołów Wschodu, sformułowane pod wpływem dogmatów starożytnych soborów i w świetle objawionego w Piśmie św. słowa Bożego, mają ogromną wartość dogmatyczną i katechetyczną, wskazują, że na płaszczyźnie modlitwy liturgicznej można pogłębić swoją wiarę.

Te ekumeniczne, dogmatyczne i liturgiczne cele ma na uwadze przedstawiona książka, która pragnie zapoznać Czytelnika zachodniej kultury z tradycją chrześcijańskiego Wschodu w zakresie sprawowania Mszy św. Trzy formy sprawowania Liturgii Eucharystii pochodzą z trzech różnych tradycji liturgicznych: bizantyjskiej, ormiańskiej i aleksandryjskiej. Każdej z nich zostanie poświęcony osobny rozdział.
W rozdziale wstępnym zostanie omówiona duchowość wschodnia, głównie bizantyjska. W formie dodatku oddzielnie zostaną dołączone pełne teksty z rubrykami Liturgii eucharystycznej bizantyjskiej w języku greckim i polskim oraz Liturgii ormiańskiej w przekładzie polskim.

Przekład grecki na język polski został dokonany na podstawie oficjalnego wydania watykańskiego ...
Przekład ormiański na podstawie oficjalnego francuskiego tłumaczenia J.-B.-E. Pascal (red.), Liturgie Armenienne, w: M. L'ABBE MIGNE (red.), Origines et raison de la Liturgie catholique en forme de dictionnaire, Paris 1893, 1261-1302.
Liturgia koptyjska została wprawdzie przedstawiona możliwie szczegółowo lecz pełny jej tekst wraz z rubrykami nie został umieszczony w dodatku, jak pozostałe Liturgie. Autor korzystał bowiem z przekładu niemieckiego K. KHELLA, Die koptische Liturgie, Hamburg 1989, w którym nie ma pełnego tekstu Mszału koptyjskiego.

W Trzecią Niedzielę Wielkiego Postu w Kościele bizantyjskim
(Niedziela adoracji Krzyża)
ks. Janusz Czerski



SPIS TREŚCI :

Wykaz skrótów

Bibliografia

Wstęp

I. Duchowość liturgiczna Kościołów Wschodnich

1. Pojęcie i znaczenie liturgii
2. Rola Ducha Świętego w liturgii
3. Miejsce Matki Bożej w liturgii Kościołów Wschodnich
3.1. Podstawy teologiczne kultu Matki Bożej
3.2. Obecność Matki Bożej w liturgii
4. Liturgiczna funkcja ikony
5. Dynamika słowa w liturgii
5.1. Dynamika słowa Bożego
5.2. Dynamika słowa ludzkiego

II. Liturgia bizantyjska

1. Wprowadzenie
1.1. Geneza liturgii bizantyjskiej
1.2. Formy liturgii bizantyjskiej
1.2.1. Anafora św. Jana Chryzostoma
1.2.2. Anafora św. Bazylego Wielkiego
1.2.3. Anafora św. Jakuba
1.3. Struktura liturgii bizantyjskiej
1.3.1. Struktura Liturgii św. Jana Chryzostoma i św. Bazylego Wielkiego
1.3.2. Struktura Liturgii św. Jakuba
2. Liturgia św. Jana Chryzostoma
2.1. Przygotowanie kapłana i diakona
2.1.1. Przygotowanie wewnętrzne
2.1.2. Modlitwy przed ikonostasem
2.2. Ubieranie stroju liturgicznego
2.3. Przygotowanie darów ofiarnych (proskomidia)
2.4. Obrzędy wstępne
2.4.1. Uroczyste kadzenie, modlitwy wstępne, doksologia
2.4.2. Litania pokoju
2.4.3. Antyfony i krótkie litanie
2.5. Liturgia słowa (katechumenów)
2.5.1. Małe wejście
2.5.2. Trisagion
2.5.3. Ceremonia tronu
2.5.4. Czytanie apostoła
2.5.5. Ewangelia
2.5.6. Litania usilnego błagania
2.6. Liturgia ofiary (liturgia wiernych)
2.6.1. Modlitwy wiernych
2.6.2. Wielkie wejście
2.6.3. Modlitwa nad darami (ektenia błagalna)
2.6.4. Znak pokoju i wyznanie wiary
2.6.5. Anafora (modlitwa eucharystyczna)
2.6.5.1. Dziękczynienie (prefacja)
2.6.5.2. Hymn Serafinów
2.6.5.3. Modlitwa na Sanctus i relacja o ustanowieniu Eucharystii
2.6.5.4. Anamneza
2.6.5.5. Epikleza
2.6.5.6. Modlitwy wstawiennicze
2.6.5.7. Zakończenie anafory
2.7. Obrzędy Komunii św.
2.7.1. Przygotowanie do Komunii św.
2.7.2. Komunia św.
2.7.3. Dziękczynienie po Komunii św.
2.8. Obrzędy zakończenia

III. Liturgia ormiańska

1. Wprowadzenie
1.1. Geneza liturgii ormiańskiej
1.2. Struktura liturgii ormiańskiej
1.3. Przygotowanie kapłana i asysty
2. Obrzędy wstępne
2.1. Akt pokuty i modlitwy u stopni ołtarza
2.2.  Adoracja ołtarza
2.3. Przygotowanie darów ofiarnych
3. Liturgia katechumenów (Dschaschuzham)
3.1. Doksologia i introit
3.2. Małe wejście
3.3. Litania o pokój
3.4. Czytania
3.5. Wyznanie wiary
3.6. Litania błagalna i odesłanie katechumenów
4. Liturgia ofiary ( Surp Badarak)
4.1. Wielkie wejście i Hagiologia
4.2. Modlitwa nad darami
4.3. Znak pokoju
4.4. Anafora
4.4.1. Modlitwa dziękczynna (prefacja)
4.4.2. Modlitwa po hymnie Serafinów
4.4.3. Wspomnienie ustanowienia Eucharystii
4.4.4. Anamneza
4.4.5. Epikleza
4.4.6. Modlitwy wstawiennicze i wspomnienia
4.4.7. Obrzęd Komunii św.
4.4.7.1. Przygotowanie do Komunii św.
4.4.7.2. Adoracja i połączenie świętych Postaci
4.4.7.3. Komunia św.
4.4.7.3. Dziękczynienie po Komunii św.
5. Obrzędy zakończenia (Orhnutyun yew Artzagum)

IV. Liturgia koptyjska

1. Wprowadzenie
1.1. Koptowie i język koptyjski
1.2. Geneza liturgii koptyjskiej
1.3. Plan wnętrza kościołów koptyjskich
1.4. Strój liturgiczny
1.5. Struktura liturgii
2. Przygotowanie do liturgii
2.1. Wieczorna ofiara kadzidła
2.1.1. Zapalenie kadzidła
2.1.2. Modlitwa dziękczynna
2.1.3. Tajemnica wieczornej ofiary kadzenia (misterion)
2.1.4. Modlitwy o pokój, za hierarchię i zgromadzenie
2.1.5. Okadzenie sanktuarium
2.1.6. Modlitwa za zmarłych
2.1.7. Okadzenie ołtarza i wiernych
2.1.8. Akt pokuty
2.1.9. Ewangelia
2.1.10. Modlitwy w różnych potrzebach
2.1.11. Błogosławieństwo i rozesłanie (al-baraka)
2.2. Poranna ofiara kadzidła
2.2.1. Tajemnica porannej ofiary kadzenia
2.2.2. Modlitwa za chorych
2.2.3. Modlitwa za podróżujących
2.2.4. Modlitwa za składających ofiarę
2.2.5. Błogosławieństwo końcowe
2.3. Przygotowanie kapłana, darów ofiarnych i ołtarza
3. Obrzędy wstępne
4. Liturgia ofiarowania
5. Liturgia słowa
5.1. Uroczyste kadzenie
5.2. Czytania
5.3. Trisagion
5.4. Intronizacja i proklamacja Ewangelii
5.5. Modlitwy wstawiennicze
6. Liturgia ofiary (liturgia wiernych)
6.1. Modlitwy wiernych
6.1.1. Modlitwa o pokój
6.1.2. Modlitwa za ojców
6.1.3. Modlitwa za zgromadzenie
6.2. Wyznanie wiary
6.3. Obrzęd pojednania
6.4. Anafora św. Bazylego Wielkiego
6.4.1. Modlitwa dziękczynna (prefacja)
6.4.2. Modlitwa po prefacji i relacja o ustanowieniu Eucharystii
6.4.3. Anamneza
6.4.4. Epikleza
6.4.5. Modlitwy i wspomnienia
6.4.6. Doksologia i błogosławieństwo (Al-baraka)
6.5. Obrzędy Komunii św.
6.5.1. Modlitwa o godne przyjęcie Komunii św.
6.5.2. Łamanie Chleba
6.5.3. Ojcze nasz
6.5.4. Modlitwa nad pochylonymi głowami
6.5.5. Modlitwa o odpuszczenie grzechów
6.5.6. Podniesienie
6.5.7. Zmieszanie świętych Postaci i wyznanie wiary
6.5.8. Modlitwy przed Komunią św.
6.5.9. Komunia św.
6.5.10. Dziękczynienie po Komunii św.
6.6. Błogosławieństwo i rozesłanie wiernych

ANEKS