Kronika parafii Krowiarki (1614 —1948)

Wydano w serii : Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku

[ Krowiarki — (niem. Polnisch Krawarn, od 1914 r. Preußisch Krawarn, do 1947 Krawarz — miejscowość położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Pietrowice Wielkie.
W Krowiarkach znajduje się zespół pałacowo-parkowy. Pałac był dawną siedzibą rodów Strachwitz, Gaschin i Donnersmarck. ]


Z okładki :

Treścią niniejszej książki jest tekst kroniki parafii Krowiarki, w której opisane są fakty z lat od 1614 do 1948.
Inicjatorem założenia parafialnej kroniki był ks. Franciszek Seypold, który przybył do Krowiarek w 1778 r. W oparciu o dostępne mu dokumenty uwzględnił także fakty sięgające XVII w.
Najwcześniejsze z nich są datowane na rok 1614. Kronika wyraźnie dzieli się na dwie części: pierwsza jest napisana po łacinie, a druga w języku niemieckim.

Autorem części łacińskiej jest wspomniany ks. Franciszek Seypold (1753—1828), natomiast ks. Franciszek Siemko (1825—1907). ks. Jan Kandler (1875—1934) i ks. Jerzy Gutsfeld (1902—1984) kontynuowali ją w języku niemieckim.

Prezentowana publikacja zawiera teksty oryginalne oraz ich przekład na język polski.



WSTĘP [fragmenty] :

W obecnym roku, 2010, parafia Krowiarki (dekanat Pietrowice Wielkie) przeżywa jubileusz 100-lecia istnienia tamtejszego kościoła pod wezwaniem Narodzenia NMP. Ten fakt stał się wyzwaniem dla parafian i ks. proboszcza do godnego i uroczystego przeżywania tego jubileuszu. Najpierw uwagę sku­piono na budynku kościelnym, który na dzień jego poświęcenia został we­wnątrz całkowicie odnowiony. Poddano konserwacji jego wyposażenie, ściany nabrały nowego blasku przez pomalowanie, a także otoczenie na zewnątrz ko­ścioła zostało na nowo uporządkowane.
Na uroczysty obchód 100-letniej rocz­nicy poświęcenia kościoła parafianie przygotowali się duchowo podczas misji parafialnych. Dodatkowymi elementami, przypominającymi to ważne wyda­rzenie, było sporządzenie trwałych pamiątek w postaci kalendarza ściennego zawierającego fotografie różnych ujęć budynku kościelnego, broszury opisują­cej najważniejsze fakty ze stuletniej historii parafii, świec oraz kubków z emblematami wizerunku kościoła.

Do tych pokrótce wymienionych okoliczności, stanowiących z jednej stro­ny przejaw żywotności wiary miejscowego ludu, a z drugiej bodźce do dalszego zaangażowania się w życie parafialne, należy dołączyć kolejną okoliczność, a mianowicie opublikowanie tekstu kroniki.

W kancelarii parafialnej jest bo­wiem przechowywany archiwalny tom rękopisu, opisujący dzieje życia kościel­nego objętego latami od 1614 do 1948. Jest to księga o wymiarach 35,5 cm (wysokość), 23,5 cm (szerokość) i 3,5 cm (grubość), zawierająca 113 kart wyko­nanych z klasycznego papieru czerpanego dla druków okazjonalnych i książek wydawanych w XVIII w.
Na każdej karcie, w środkowej jej części, widnie­je znak wodny (filigran) o różnej długości (na poszczególnych kartach), po­dający najpradwopodobniej m.in. informacje o pochodzeniu tego papieru. Oprawa księgi wykonana jest z półpłótna, czyli tektury obciągniętej czar­nym płótnem na grzbiecie i w narożnikach, natomiast pozostała część tek­tury jest oklejona papierem tzw. marmurkowym o kolorach ciemnego brązu i ciemnej czerwoności.
Na przedniej okładce została zamieszczona etykieta (częściowo uszkodzona) z napisem wykonanym ręcznie o treści:
Chronik der Pfarrei Polnisch Kravarn. Treść księgi została napisana inkaustem, tj. ciem­nobrązowym atramentem.

Zawartość treściowa opisanej księgi zawiera dwie niezależne od siebie czę­ści.
Na stronach od 1 do 129 — dla których została wprowadzona umowna paginacja własna autora opracowania — opisane są wydarzenia z dziejów parafii, natomiast strony od 1 do 63, zaznaczone piórem na poszczególnych kartach przez dziejopisarza, a od 64 do 82 liczone paginacją własną, zostały włączone do księgi odwrotnie, czyli innymi słowy, księga była także zapisywana od tyłu.
Ta część rozpoczyna się kartą nienumerowaną, na której umieszczono tytuł: Manuale fundationum.
Natomiast na stronie 1 widnieje kolejny tytuł podający dodatkowe informacje dotyczące treści tej części księgi, a mianowicie: Consignatio fundationum ad Ecclesiam parochialem Polono-Kravarnensem eiusque adiunctam Makoviensem.
Treść tej części księgi nie jest objęta niniejszą publi­kacją. Ponadto w środkowej części księgi znajduje się 6 stron nie zapisanych.

Niniejsza książka odnosi się zatem do treści pierwszej części księgi, która zawiera właściwą kronikę wydarzeń, czyli opis faktów mających miejsce w minionych wiekach w Krawarzu (tak nazywała się opisywana miejscowość do 1947 r.) i Makowie. Najwcześniejszy fakt opatrzony datą roczną, mianowicie 1614 (wykonanie ołtarza bocznego ku czci Matki Bożej dla kościoła w Krawarzu), stał się wyznacznikiem do przyjęcia datacji dla niniejszej publikacji, natomiast ostatnią datą wymienioną w kronice jest rok 1948 (opis nakazu władz państwowych do opuszczenia parafii przez ks. Jerzego Gutsfelda).
Niezależnie od tak przyjętych założeń chronologicznych zapis kroniki nie ma charakteru jednolitego.
Autorzy opisujący poszczególne wydarzenia stosują różne sposoby podziału zapisywanego materiału.
Jedne przekazy są zaznaczane tytułami pisanymi literami o znacznej wielkości na kolejnych nowych stronach, inne są opatrywane cyframi rzymskimi mającymi ułatwić czytelnikowi lekturę.
Kolejną cechą, wyraźnie dającą się zauważyć w zapisie kroniki, jest obecność dwóch języków.
Początkowe strony kroniki są zapisane w języku łacińskim, natomiast kolejne w języku niemieckim.

Łacińska część kroniki zajmuje strony od 1 do 74 (według umownej pagi­nacji autora), która powstała za czasów ks. Franciszka Seypolda (ur. w 1753 r. w Głogówku), proboszcza w Polskim Krawarzu w latach 1778—1816.
Tym sa­mym stał się on wówczas założycielem parafialnej kroniki. Tekst, który po nim pozostał, charakteryzuje się jednolitym charakterem duktu, zwanym italiką, czyli pochyłą odmianą kroju pisma...

Z analizy charakteru pisma wynika, że ks. F. Seypold prawdopodobnie nie był osobi­ście autorem tego zapisu, ale raczej zleceniodawcą. Mając do dyspozycji róż­ne dokumenty, a także notatki przez siebie redagowane, polecił przepisanie tych tekstów jednej osobie, skoro całość tego zapisu wykazuje się jednolitym charakterem kroju pisma.
Ks. F. Seypold najprawdopodobniej napisał stro­nę tytułową i ostatni fragment tekstu łacińskiego, tj. od s. 68 do s. 73, gdyż ten tekst odróżnia się od pozostałego innym charakterem duktu. Ówczesny skryba bez wątpienia zajmował się przepisywaniem tych notatek przez dłuż­szy okres czasu, ponieważ w miarę przewracania kolejnych kart kroniki do­strzec można pogorszenie kaligrafii, a więc dbałości o ładny wygląd pisma.
Skoro poszczególne partie informacji historycznych, na które podzielono tę część kroniki, nie zostały opatrzone datami rocznymi, całość można potraktować nie jako zapis kronikarski w sensie ścisłym, lecz jako historię dziejów parafii.
Są bowiem przedstawione w niej wydarzenia, które miały miejsce na długo przed przybyciem ks. F. Seypolda do Krawarza, jak chociażby wspomniane wyżej zlecenie wykonania ołtarza w 1614 r. Wobec takiego potrak­towania tekstu pozostawionego potomnym przez tego proboszcza pozostaje jeszcze do rozstrzygnęcia czas dokonania jego zapisu.
Ks. F. Seypold niejed­nokrotnie przywołuje fakty, które stały się osobistą jego zasługą i które tym samym mogą stać się wskazówką do określenia daty założenia kroniki para­fialnej. Na s. 50 kroniki, a więc po 2/3 objętości historii dziejów Krawarza znajduje się adnotacja odnośnie pastwisk tej treści: „istniały bowiem za po­przednika przez 37 lat, najprawdopodobniej też za jego poprzedników, oraz dalej za mnie od 30 lat". Skoro ks. F. Seypold przybył do parafii w 1778 r., zatem kronika mogła być założona ok. 1808 r. lub nawet kilka lat wcześniej, sukcesywnie uzupełniana przez tego samego pisarza w miarę otrzymywania od swego proboszcza kolejnych materiałów.

Łacińska część kroniki była kontynuowana przez następnych proboszczów w Krawarzu, którzy pozostawili w niej jedynie krótkie biogramy o sobie. Następcą ks. F. Seypolda został ks. Antoni Rohowsky (ur. w 1781 r. w Kałdunach), sprawujący urząd proboszcza w Krawarzu w latach 1816—1860. Jego notatka znajduje się u dołu s. 73.
Po jego śmierci przez okres jednego tygodnia (21—28 lutego 1860 r.) administratorem parafii był ks. Seweryn Hauptstock (ur. 1830 r. w Opolu), który o tym fakcie powiadamia na s. 74. Kolejnym proboszczem był ks. Aleksander Schreyer (ur. w 1826 r. w Głogówku), który zarządzał parafią od 1860 do 1861 r. Jego adnotacja, zajmująca kilka wierszy, również znajduje się na s. 74 kroniki.

Część kroniki zapisana w języku niemieckim rozpoczyna się na s. 74, a koń­czy na s. 125 (według paginacji własnej).
Jej autorami są trzej po sobie na­stępujący proboszczowie: ks. Franciszek Siemko, ks. Jan Kandler i ks. Jerzy Gutsfeld...

Pierwszy z wymienionych autorów kroniki, ks. Franciszek Siemko (ur. w 1825 r. w Wodzisławiu Śląskim), urząd proboszcza w Krawarzu sprawował w latach 1861—1907. Jego kronikarski zapis mieści się na stronach od 74 do 85 i obejmuje początkowy okres jego działalności, bo jedynie lata 1861—1866 oraz 1877—1878. Ostatnie zdanie, które zapisał, nie będące opatrzone datą roczną, brzmi następująco: „Będę teraz chronologicznie podawał coroczne naj­ważniejsze wydarzenia". Niestety, ks. F. Siemko przez następne 30 lat nie do­trzymał zapowiedzianej obietnicy, nie dopisując w kronice ani jednego zdania.

Następnym proboszczem w Krawarzu był ks. Jan Kandler (ur. w 1875 r. w Strzelcach Opolskich), który posługę pasterską pełnił w tej miejscowości w latach 1907—1934, stając się też kontynuatorem zapisywania poszczególnych wydarzeń w dostępnej mu kronice parafialnej. Ich opis zajmują w tej księdze strony od 86 do 104. Faktografia spisywana przez tego proboszcza jest bar­dziej równomiernie rozłożona w czasie niż jego porzednika. Opisane przez niego wydarzenia pochodzą z lat: 1907—1910, 1914—1918 (I wojna światowa), 1921—1930. Ostatnie cztery lata jego urzędowania nie zostały opisane, praw­dopodobnie w wyniku stale pogarszającego się stanu zdrowia (zmarł w wie­ku 59 lat).
Natomiast zapis z lat 1927—1930 wyróżnia się innym charakterem duktu, co może wskazywać na to, że postępująca choroba przynagliła go do zlecenia opisania bieżących wydarzeń innej osobie. Nowością kronikarskiego zapisu było umieszczenie przez niego 3 fotografii jako nowoczesnej wówczas formy przekazu oraz wklejenie dwóch prasowych sprawozdań z obchodów jubileuszu 25-lecia kapłaństwa. Jest on także autorem Wykazu kaznodziejów odpustowych, który został zapisany w środku kroniki — na s. 129. Ten wykaz obejmuje jedynie okres kilku lat (1908—1914). Ks. J. Kandler nie kontynu­ował zapisywania poszczególnych odpustowych kaznodziejów przez następ­ne lata, ani też jego następcy.

Ostatnim autorem zapisującym poszczególne wydarzenia w parafialnej kro­nice był ks. Jerzy Gutsfeld (ur. w 1902 r. w Bierdzanach), będący proboszczem w Krawarzu w latach 1934—1948. Jego kronikarska twórczość wykazuje się zdecydowaną systematycznością zamieszczania opisów, ponieważ z każdego roku jego pasterskiej posługi zostały odnotowane w tej księdze najważniejsze wydarzenia, mieszczące się na stronach od 104 do 125. Również ten kronikarz na zasadzie wkładki dokleił (na s. 105) prasowy artykuł z lokalnej gazety in­formujący o wprowadzeniu nowego proboszcza na urząd. Relacje ks. J. Gutsfelda zostały w kronice podane na dwa sposoby. Pierwszy to rękopiśmienna kontynuacja zapisywania atramentem faktów do roku 1945, co ma miejsce na stronach od 104 do 111. Natomiast drugi sposób relacji ma całkowicie in­ny charakter. Otóż na stronach od 112 do 125 zostały przyklejone kartki ma­szynopisu formatu A4 (14 sztuk), na których ks. J. Gutsfeld opisał wydarzenia z lat 1945—1948 na zasadzie pamiętnika czy też wspomnień.

Treść zamiesz­czona w maszynopisie została prawdopodobnie napisana w latach 70-tych XX w. i przekazana osobiście ks. Leonardowi Gaidzie (proboszczowi w Krowiarkach w latach 1967—1996), który w czasie pobytu w Niemczech spotkał się z ks. J. Gutsfeldem, przebywającym tam od 1948 r. Mogło to mieć miej­sce w 1977 r., podczas pierwszego wyjazdu ks. L. Gaidy do Niemiec, lub też w następnych latach.

Zaprezentowana wyżej zawartość treściowa kroniki parafialnej została w całości opublikowana w niniejszej książce.

Strony parzyste zawierają teksty oryginalne, a więc w języku łacińskim i niemieckim, natomiast strony niepa­rzyste stanowią przekład na język polski.

W nawiasach kwadratowych zosta­ły umieszczone słowa dodane przez autora tej publikacji lub też rozwinięcia skrótów stosowanych przez kronikarzy. Natomiast w nawiasach okrągłych, w ramach tekstów oryginalnych, zaznaczono bieżącą stronę kroniki.
Bardzo często pojawiająca się w tekście łacińskim pisownia dużych liter, rozpoczy­nających najczęściej rzeczowniki, została zamieniona na małe litery z zacho­waniem obowiązujących reguł pisowni małych i dużych liter.
Powodem tego mogło być stosowanie tej zasady w języku niemieckim, w którym rzeczowniki zaczynają się od dużych liter.
W edycji tekstu łacińskiego dokonano uwspółcześnienia pisowni i zastosowania zasad obecnie stosowanych...

Od­nośnie oczywistych błędów i pomyłek kronikarzy zostały poczynione adno­tacje w przypisach.
Wszystkie noty zapisane przez późniejszych proboszczów na marginesie kroniki zostały umieszczone także w przypisach.
W nich po­dano również krótkie objaśnienia mające ułatwić zrozumienie danej treści. Ponadto w edycji tekstów oryginalnych wprowadzono wiele zmian interpunkcyjnych, mających ułatwić czytelnikowi zrozumienie tekstu.

Autor niniejszego opracowania nie podejmuje się jednak analizy występujących w kronice historycznych faktów i poddawania ich ocenie krytyki historycznej. Celem pierwszorzędnym tej książki jest jedynie udostępnienie zawartości treściowej kroniki szerszemu gronu czytelników, zainteresowanych historią życia kościelnego Krawarza (dziś Krowiarek) — czy to mieszkańców tej miejscowości, czy też profesjonalnych historyków.

Życząc czytelnikom, zwłaszcza parafianom Krowiarek, miłej lektury i odczucia kościelnej więzi z ich przodkami, składam podziękowania osobom, które okazały mi swą życzliwość w powstawaniu tej książki....



SPIS TREŚCI :

Wstęp

Inventarium sacrae supellectilis Ecclesiarum parochialis Polono Kravarnensis ac adiunctae eius Makoviensis item parochiae singulorum iurium, fructuum, emolumentorum decimarum, censuum, obventionum, privilegiorum et onerum atque eius scholarum in directionem successorum connotatum

Inwentarz świętego sprzętu kościelnego kościołów parafialnego polskokrawarskiego i przyłączonego do niego makowskiego oraz poszczególnych praw, korzyści, opłat, dziesięcin, danin, dochodów, przywilejów i świadczeń parafii, a także jej szkół przedstawiony wedle uczciwości obejmujących urząd

Inventarium sacrae supellectilis parochialis Ecclesiae Polono-Kravarnensis

Inwentarz świętego sprzętu liturgicznego parafialnego kościoła polskokrawarskiego


Inventarium sacrae supellectilis parochialis Ecclesiae Polono-Kravarnensis

Inwentarz świętego sprzętu kościelnego parafialnego kościoła polskokrawarskiego


Inventarium sacrae supellectilis Ecclesiae adiunctae Makoviensis

Inwentarz świętego sprzętu kościelnego przyłączonego kościoła makowskiego


Inventarium

Inwentarz


Inventariurm seu cynosura parochiae Polono-Kravarnensis, eius singulorum iurium, fructuum, emolumentorum, decimarum, censuum, obventionum, privilegiorum et onerum

Inwentarz czyli cynosura parafii polskokrawarskiej, jej poszczególnych praw, korzyści, opłat, dziesięcin, danin, dochodów, przywilejów i świadczeń


Epitome seu summa obventionum aestimandarum parochialium Polono-Kravarnensium

Wyciąg czyli całość oszacowanych dochodów parafialnych polskokrawarskich


Status scholae Polono-Kravarnensis

Stan prawny polskokrawarskiej szkoły


Status scholae Makoviensis

Stan prawny makowskiej szkoły


Consignatio dominorum patronorum, et hereditariorum dominorum Polono-Kravarnensium, in quantum notitia haberi potest

Wykaz polskokrawarskich panów patronów i panów dziedzicznych, na ile można dowiedzieć się


Consignatio Praedecessorum D.D.[ominorum] Parochorum Polono Kravarnensium

Wykaz poprzedników, polskokrawarskich księży proboszczów


[Franciskus Siemko]

[Zapis ks. Franciszka Siemko]


[Johannes Kandler]

[Zapis ks. Jana Kandlera]


[Georg Gutsfeld]

[Zapis ks. Jerzego Gutsfelda]


Chronik der Pfarrei Preußisch Krawarn, Kreis Ratibor.
Aus dem Gedächtnis geschrieben von ihrem derzeitigen
Pfarrer Georg Gutsfeld, z.Zt. vicarius coop. in Heringen/Helme

Kronika parafii Pruski Krawarz, powiat Racibórz.
Napisana z pamięci przez ówczesnego proboszcza Jerzego
Gutsfelda, obecnie wikarego pomocniczego w Heringen/Helme


Verzeichniss der Ablasspredigen

Wykaz kaznodziejów odpustowych


Indeks imion i nazwisk

Indeks nazw geograficznych