Bogacica Dzieje Parafii - Ks. Henryk Gerlic

Wydano w serii : Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku

[ Bogacica – miejscowość w Polsce położona w województwie opolskim,
w powiecie kluczborskim, w gminie Kluczbork, położona w południowo-zachodniej części ziemi kluczborskiej. ]


PRZEDMOWA

Siedemset lat mija od czasu, gdy zapisana została w dokumentach nazwa miejscowości Bogata Łąka — Bogacica. Nie wiemy jakie jej po­czątki, nie znamy pierwszych mieszkańców, ale w przypadku takich miejscowości jak ta, gdzie wiele jest nazwisk od stuleci powtarzających się po dziś dzień, gdzie wiele rodzin zasiedziałych jest od dziada pradziada, taka rocznica skłania do zatrzymania się, do refleksji.

Równocześnie mija czterysta lat od wybudowania tu kościoła.
Powstał w szczególnych okolicznościach. To protestantyzm — luteranizm, który książęta brzescy — Piastowie wprowadzali na swoich terytoriach, apelował do książąt i panów, by poczuli się bardziej odpowiedzialni za religijność i dobre życie swoich poddanych, aby korzystali ze wszystkich możliwości i nie szczędzili też wydatków materialnych dla uczenia ich chrześcijańskiego sposobu życia i wdrożenia w nie. Duża część rodzin ziemiańskich — właścicieli ziemskich na Śląsku podjęła to wezwanie.
Tak i fundator kościoła bogackiego w dokumencie fundacyjnym wyznaje, że podjął trudne i kosztowne dzieło budowy, aby przysłużyć się poznaniu przez ludzi czystej prawdy świętej i jedynej uświęcającej Ewangelii, bo gdzie indziej nie ma prawdziwego Kościoła. Ma więc budowa kościoła w Bogacicy aktualną, ekumeniczną wymowę.

Niebawem jednak przy nowowybudowanym kościele ustanowiona została parafia katolicka — społeczność, która ją stanowiła stała się cząstką i obrazem Kościoła Powszechnego w całej jego bogatej rzeczywistości jako wspólnoty wiary, wspólnoty modlitwy i przede wszystkim wspólnoty Eucharystii.
Podjęła parafia te zadania jakie w ciągu stuleci Kościół pełnił. A nie były to tylko zadania i funkcje czysto religijne.
To właśnie w parafii, na tym konkretnym styku Królestwa Bożego z rzeczywistością ziemską, wiara przyjmowała bardzo konkretne kształty przekuwana w szeroko rozumianą kulturę życia rodzinnego.
Współpracując z rodziną, umacniając ją najpierw przez mocne i konkretne obstawanie przy zasadzie małżeństwa monogamicznego, parafia pozostawała miejscem przekazywania wiary objawionej, miejscem, gdzie dzięki wzajemnemu dawanemu sobie świadectwu mieszkańcy w wierze się umacniali.

Kościół parafialny był przez stulecia miejscem przetwarzania luźnej grupy mieszkańców we wspólnotę.
Gromadzenie się na Eucharystii jest niezwykle ważne dla budowania wzajemnej więzi między mieszkań­cami: słowo przypomnienia i zachęty do trwania w miłości braterskiej i praktykowania jej, wspólna modlitwa i sakramentalne zjednoczenie z Chrystusem stwarzają niezastąpione i niewyczerpalne możliwości łago­dzenia zatargów i wzajemnych animozji, budowania mostów i przekształ­cania ludzkiej społeczności w rodzinę dzieci Bożych.

Z parafią związana była też prawdopodobnie od początku instytucja kościelna służąca przekazywaniu elementarnej wiedzy i kultury — szkoła. Jej skromne początki pozwoliły na powolne uzupełnianie tak budynków, jak i zespołu nauczycieli. Ważnym wydarzeniem było wybudowanie domu parafialnego i połączonej z nią szkoły gospodarstwa domowego dla dziewcząt prowadzonej przez siostry Boromeuszki.

Siostry pełniły też w ostatnich dziesięcioleciach ważne zadanie parafii, jakim było zawsze praktykowanie miłosierdzia, troska o człowie­ka samotnego i potrzebującego.

Duża liczba powołań kapłańskich i zakonnych wskazuje, że parafia wykonywała swoje zadania, skoro młodzi ludzie decydowali się włączyć bardzo aktywnie do dzieła, którego pełnienia byli świadkami.

Nasze pokolenie przeżywa trudny dla chrześcijańskiej kultury europejskiej okres kiedy wiara religijna przestaje być dla wielu oczywistą częścią życia społecznego i osobistego. Wielu uwierzyło powtarzanym wielokrotnie i bez znużenia opiniom o tym, że chrześcijaństwo się przeżyło, że Kościół nie tylko nie ma już nic nowego do powiedzenia, ale że także w minionych stuleciach hamował postęp i ludziom był powodem do niezgody i poróżnienia się, bo nie szanował wolności jednostki i przeciwstawiał się tolerancji tak w zakresie poglądów jak i postaw życiowych.
Lektura dziejów parafii Bogacica ukazuje na tej bardzo niewielkiej cząstce Kościoła Powszechnego ten szczególny wkład w two­rzenie kultury i formowanie społeczeństwa, jaki przez całe stulecia swojej obecności w Europie wnosiło chrześcijaństwo.
Świadectwa wiary i życia odnotowane w tej książce będą na pewno zachętą dla wszystkich Parafian i dla Duszpasterzy, aby kontynuować za Bożą pomocą dzieło Ojców i Matek rozpoczęte przed stuleciami.

ks. Kazimierz Dola


WSTĘP

Gdy przeglądamy najnowszy Rocznik Diecezji Opolskiej, parafia Bogacica jawi się nam jako jedna z wielu, niczym nie wyróżniających się, wiejskich parafii. Nie może już zachwycić ani ogromnym terytorium, ani liczbą mieszkańców. Jedynie umieszczona tam wzmianka o usamo­dzielniających się w ciągu dziewiętnastego wieku miejscowościach rzuca nieco światła, na ogromne znaczenie jakie odegrała ona w przeszłości.

Parafia Bogacica należy obecnie do dekanatu kluczborskiego i poza centralną miejscowością obejmuje swym zasięgiem kilka wsi i przysiółków. Niektóre z tych miejscowości sięgają swymi początkami średniowiecza, inne powstały już w trakcie jej istnienia, pod koniec XVII lub na początku XVIII wieku lub pod koniec XVIII wieku — w wyniku kolonizacji fryderycjańskiej. W przeszłości proboszcz bogacki zwany był równocześnie proboszczem małolasowickim i bierdzańskim, a opieką duszpasterską obejmował także żyjących w diasporze katolików z terenu dawnej parafii wołczyńskiej. Tutejsze terytorium duszpasterskie było zatem dużo większe od terytorium parafii Bogacica. Rozciągało się od Bierdzan po Wołczyn.
Prawie zawsze do obsłużenia pozostawało tu kilka kościołów. Przez około 175 lat Bogacica stanowiła również siedzibę archiprezbitera.

W bieżącym roku bogacka wspólnota parafialna obchodzi jubileusz 400 lecia wzniesienia pierwszej świątyni, co stanowi główną przyczynę podjęcia całościowego opisania jej dziejów.
Dotychczas bowiem, dzięki pracy magisterskiej ks. Henryka Wolffa, opracowania doczekał się jedynie prawie stuletni okres jej dziejów od połowy wieku XIX do zakończenia II wojny światowej.

Opracowanie niniejsze stało się możliwe głównie dzięki zachowanej w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu bazie źródłowej. Wśród tamtejszych dokumentów znajdują się niepublikowane dotychczas protokoły wizytacji parafialnych, opis parafii z 1730 r. oraz zespół akt doty­czący wydarzeń mających tu miejsce w parafii w XVIII wieku.
Informacji o pracujących tu duchownych dostarczają akta personalne ducho­wieństwa, zaś bogatym źródłem do poznania tutejszego szkolnictwa są protokoły wizytacji szkolnych i akta personalne nauczycieli.
Bardzo ważne są też sięgające XVIII wieku akta przechowywane w Archiwum Parafialnym w Bogacicy.
Obejmują one wiele teczek dotyczących różnych spraw religijnych, kultu, szkolnych, budowlanych i tym podobnych.
Bardzo wiele cennych informacji zawierają również przechowywane tam księgi metrykalne.
Najstarsze zapisy zmarłych sięgają tam roku 1714, a księgi chrztów i ślubów zawierają, z pewnymi lukami, dane od 1718 r.

W opracowaniu sięgnięto również do źródeł drukowanych, a zwłaszcza do opublikowanych przez ks. J. Jungnitza najstarszych proto­kołów wizytacyjnych. W odtworzeniu sylwetek tutejszych duchownych wykorzystano oprócz zachowanych rękopiśmiennych ksiąg święceń drukowane schematyzmy.
Dla omówienia miejscowości i tutejszego społe­czeństwa ogromnie przydatne okazały się klasyczne opracowania J.G. Knie, F. A. Zimmermanna, F. Triesta. Pomocą służyły też opracowania dotyczące ziemi kluczborskiej i oleskiej.
Wiele informacji, zwłaszcza dotyczących tutejszego duchowieństwa i sióstr zakonnych uzyskano dzięki pomocy różnych osób i instytucji.

Celem opracowania jest głównie przedstawienie czterechsetletniej historii parafii bogackiej, stąd interesować nas będzie wszystko to co jest z nią związane, zarówno jej baza materialna, terytorialny i duszpasterski zasięg, jak również przejawy jej życia duchowego. Więcej uwagi poświęcamy wprawdzie jej przeszłości, ale nie zamykamy snutych tutaj badań do jakiejś konkretnej daty końcowej pozwalając sobie na dotykanie również współczesności.

Praca składa się z sześciu rozdziałów.

Rozdział pierwszy otwiera krótka wzmianka o usytuowaniu parafii w środowisku geograficznym i początkach osadnictwa na naszym terenie. Przedstawia następnie powstanie tutejszej parafii luterańskiej, przemianowanej wkrótce w katolicką.
Dalej, poprzez omówienie terytorium duszpasterskiego katolickiego proboszcza bogackiego ukazuje, ogromny wpływ Bogacicy na całą okolicę. Kończy go przedstawienie tutejszych kolatorów i krótka wzmianka o archiprezbiteracie bogackim.

Rozdział drugi opisuje kościół parafialny i filialne, ich architekturę, wystrój wnętrza i uposażenie.
Zawiera również opis innych obiektów sakralnych znajdujących się dzisiaj na terenie parafii oraz przedstawia dzieje zabudowań plebańskich.

Rozdział trzeci poświęcony został tutejszym duszpasterzom, proboszczom, wikarym, fundatystom i kapelanom dworskim.
Zawiera informacje o ich ustanowieniu i uposażeniu oraz przedstawia ich biogramy. Wspomniano w nim również wspomagających ich duszpastersko duchownych zakonnych i diecezjalnych oraz współpracowników świec­kich, witryków i kościelnych.

Rozdział czwarty zapoznaje nas ze społecznością parafialną, którą przez stulecia tworzyli właściciele poszczególnych dóbr rycerskich oraz mieszkańcy poszczególnych wsi. Przy czym chodzi głównie o odtworzenie tutejszych stosunków własnościowych, narodowościowych, wyznanio­wych i demograficznych.
Dużą wagę przywiązujemy też do odtworzenia najstarszej społeczności wiejskiej.

Rozdział piąty ukazuje parafię od strony jej działalności edukacyjnej i wychowawczej, a jego celem jest przedstawienie wkładu jaki Kościół włożył tu w rozwój oświaty oraz wagi jaką do niej przywiązywał.
Oma­wiając istniejące na terenie parafii szkoły i pracujących w nich nauczycieli wybiega nieco poza społeczność katolicką, przedstawiając również w ogólnym zarysie tutejsze szkoły ewangelickie.
Zawiera ponadto informacje o nauczaniu religii oraz o funkcjach wychowawczych związanych z tutejszym Domem parafialnym — klasztorem Sióstr Boromeuszek.

Rozdział szósty zapoznaje nas wreszcie z życiem religijnym bogackiej wspólnoty parafialnej.
Tutejsze duszpasterstwo ukazuje naj­pierw na bazie obowiązującego niegdyś prawa wyznaniowego.
Dalej pokazuje życie religijne kształtowane poprzez duszpasterstwo sakramen­talne i pobożność pozasakramentalną.
Omawia istniejące na terenie parafii stowarzyszenia i bractwa kościelne, by na koniec przedstawić sylwetki pochodzących z terenu parafii kapłanów, zakonników i zakonnic.

Jak już wspomniałem wyżej, opracowanie niniejsze stało się możliwe nie tylko dzięki zachowanym archiwaliom czy literaturze lecz również dzięki pomocy wielu osób związanych z naszą parafią oraz instytucjom kościelnym.
Pragnę zatem wyrazić swą wdzięczność Wszystkim, którzy przyczynili się do poszerzenia dostępnej mi bazy materiałowej udostępniając posiadane informacje i dokumenty.



SPIS TREŚCI :

PRZEDMOWA
WSTĘP


Rozdział I

PARAFIA BOGACICA. JEJ POWSTANIE I ROZWÓJ

1. Położenie geograficzne

2. Początki osadnictwa na terenie parafii

3. Powstanie kościoła i protestanckiej parafii w Bogacicy

4. Parafia katolicka w Bogacicy

5. Terytorium duszpasterskie katolickiego proboszcza bogackiego

6. Miejscowości parafialne

a. Miejscowości należące aktualnie do parafii

b. Miejscowości wchodzące w przeszłości w skład parafii

c. Miejscowości należące przejściowo do parafii

d. Miejscowości, w których jedynie katolicy podlegali opiece duszpasterskiej proboszcza bogackiego

7. Prawo patronatu i kolatorzy

8. Archiprezbiterat bogacki


Rozdział II

OBIEKTY SAKRALNE I BUDYNKI KOŚCIELNE

1. Kościoły i ich uposażenie

a. Kościół parafialny w Bogacicy

b. Kościoły filialne

1/ Bierdzany

2/ Lasowice Małe

3/ Lasowice Wielkie

4/ Bazany

5/ Borkowice

6/ Wierzchy

7/ Inne

c. Uposażenie kościołów

1/ Bogacica

2/ Bierdzany

3/ Lasowice Małe

4/ Lasowice Wielkie

d. Paramenty, rzeźby, obrazy. Dzwony

1/ Bogacica

2/ Lasowice Małe

3/ Lasowice Wielkie

4/ Bierdzany

2. Inne obiekty sakralne. Cmentarz

a. Inne obiekty sakralne

1/ Kaplice

2/ Krzyże

3/ Figury

b. Cmentarze

3. Plebania i zabudowania gospodarcze

a. Bogacica

b. Lasowice Małe

c. Bazany


Rozdział III

DUSZPASTERZE I ICH POMOCNICY

1. Proboszczowie

a. Uposażenie proboszcza

1/ Gospodarstwo

2/ Dziesięcina

3/ Meszne

4/ Kolęda

5/ Ofiara paschalna

6/ Grossus rentalis

7/ Offertoria

8/ Akcydensy

9/ Fundacje

10/ Inne dochody

11/ Ruchomości plebanijne

12/ Prowadzenie gospodarstwa

b. Sylwetki proboszczów i administratorów

2. Wikarzy

a. Uposażenie wikarego

b. Sylwetki wikarych

3. Fundatyści

a. Fundacja bierdzańska

b. Sylwetki fundatystów bierdzańskich

c. Kapelani dworscy w Tułach

4. Pomoc duszpasterska

5. Pomocnicy świeccy


Rozdział IV

SPOŁECZNOŚĆ PARAFIALNA

1. Dobra ziemskie na ternie parafii bogackiej, ich właściciele, dzierżawcy i zarządcy

a. Majątki

b. Właściciele, dzierżawcy i zarządcy w Bogacicy

c. Właściciele Borkowic

d. Lasowicka własność rycerska von Dombrowków i jej rozpad

1/ Bierdzany

2/ Lasowice Małe

3/ Lasowice Wielkie

4/ Tuły

5/ Jasienie

e. Dziedziczne dzierżawy

f. Urzędnicy i czeladź dworska

2. Mieszkańcy

a. Stosunki własnościowe

b. Stosunki narodowościowe

c. Stosunki wyznaniowe

d. Rozwój demograficzny wsi

e. Rzemiosło wiejskie i pozarolnicze zajęcia ludności


Rozdział V

DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWO-WYCHOWAWCZA

1. Szkoły na terenie parafii bogackiej

a. Szkoły katolickie

1/ Bogacica

2/ Jasienie

3/ Tuły

4/ Wierzchy

5/ Bazany

6/ Borkowice

7/ Bierdzany

b. Szkoły protestanckie

1/ Wołczyn

2/ Lasowice Małe

3/ Lasowice Wielkie

4/ Markotów

5/ Oś

6/ Inne

2. Nauczanie religii

3. Dom parafialny i klasztor sióstr Boromeuszek


Rozdział VI

ŻYCIE RELIGIJNE WSPÓLNOTY PARAFIALNEJ

1. Stan prawny duszpasterstwa

2. Życie religijne

a. Posługa sakramentalna i pogrzeb

1/ Chrzest

2/ Bierzmowanie

3/ Msza św. i kult Najświętszego Sakramentu

4/ Sakramenty pokuty

5/ Sakrament chorych

6/ Sakrament małżeństwa

7/ Pogrzeb

b. Duszpasterstwo pozasakramentalne. Nabożeństwa i uroczystości

1/ Nabożeństwa

2/ Rekolekcje, misje i dni skupienia

3/ Procesje

4/ Pielgrzymki

5/ Uroczystości parafialne

6/ Poświęcenia

c. Stowarzyszenia i bractwa kościelne

d. Powołania kapłańskie i zakonne


ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

ZUSAMMENFASSUNG