Pielgrzymowanie Górnoślązaków na Górę św. Anny w latach 1869-1914 na podstawie „Katolika” z dodatkiem fotograficznym ...

Monografia najlepszego polskiego znawcy pielgrzymowania Górnoślązaków ks. prof. Jana Góreckiego (zmarłego w 2017 r.). Jest ostatnią książką ks. profesora, która ukazała się za życia autora.

Z okładki [fragment]:

Ks. prof. dr hab. Jan Górecki (ur. 17 lipca 1944 roku w Piekarach Śląskich) - wikary w Żorach, Mikołowie, Szopienicach, Cieszynie, proboszcz w Rudzie Śląskiej-Nowym Bytomiu. Wykładowca na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Autor wielu książek, m.in.: Pielgrzymki na Górnym Śląsku 1869-1914 (1994), Krzyże i kapliczki w pejzażu górnośląskim (1999), Ślązacy w Kalwarii Zebrzydowskiej. Studium historyczno-pastoralne pielgrzymowania Ślązaków do Kalwarii Zebrzydowskiej (2009), Ks. biskup Juliusz Bieniek (1895-1978). Studium historyczno-pastoralne (2010) oraz monografii parafii bogucickiej, nowobytomskiej, piekarskiej, Góry św. Anny, a także redaktor książki Jan Paweł II - pasterz i pielgrzym (2009).

Szczególną wartość dla ks. prof. Jana Góreckiego ma Medal Pielgrzyma w Roku Jubileuszu 250-lecia Odpustów Kalwaryjskich i 100-lecia Groty Lourdzkiej przyznany mu w 2014 roku przez oo. franciszkanów na Górze św. Anny...

WPROWADZENIE DO LEKTURY

Ksiądz Profesor Jan Górecki kolejny raz zaprasza czytelników swoich książek na śląskie pielgrzymowanie na Górę św. Anny. Tym razem powraca do źródeł historycznych z przełomu XIX i XX wieku, korzystając przede wszystkim z bogactwa treści, jakie zapisane są w „Katoliku”.

Pierwszy numer „Katolika” Karola Miarki ukazał się właśnie w roku 1869. Druga data pojawiająca się w tytule książki to początek I wojny światowej, po zakończeniu której już nic nie było takie same.

To nie był łatwy czas dla Górnego Śląska, katolickiej religii i krystalizowania się oblicza ruchu narodowego. Śląskie pielgrzymowanie - jak wielokrotnie podkreśla Ksiądz Profesor w swojej książce - było nie tylko wydarzeniem religijnym i społecznym, ale przyczyniało się także do wzmacniania ducha narodowego.

Autor ukazuje znaczenie pielgrzymowania w tradycji chrześcijańskiej, zarys historii i symbolikę kulturową sanktuarium annogórskiego, zakres terytorialny i wielorakie motywacje pielgrzymek na Górę św. Anny, wizerunek pielgrzymowania obecny w literaturze pięknej i śląskiej poezji. Bardzo interesującą częścią książki jest kalendarium pielgrzymek na Górę św. Anny opracowane na podstawie drobiazgowej analizy tekstów zamieszczanych w „Katoliku”. Jest też obszerny Aneks materiałów źródłowych ilustrujących bogactwo religijnej kultury ludowej, które zapewne będą przedmiotem dalszych analiz.

Walory książki i jej wartość estetyczną podnosi wkładka z fotografiami sanktuarium św. Anny Samotrzeciej.

Lektura książki Księdza Profesora Jana Góreckiego zaprasza w podróż w przestrzeń historyczną napełnioną trudnymi i „po ludzku” nigdy nie rozwiązanymi sprawami. Z perspektywy współczesności możemy uznać, że górnośląskie pielgrzymowanie na Górę św. Anny było źródłem kształtowania kulturowej, narodowej i religijnej tożsamości Ślązaków pozwalającej na przetrwanie i pokonanie najtrudniejszych konsekwencji obydwu wojen światowych. Obrona tożsamości jest dialogiem z tradycją, jej reinterpretacją ukierunkowaną na budowanie przyszłości. Dostrzega teraźniejszość w procesie długiego trwania. Nie jest próbą zawracania biegu dziejów ani bezkrytyczną reanimacją folkloru. Jest jednak moralnym zobowiązaniem pokoleń wobec dziedzictwa własnej kultury przez wieki decydującej o przetrwaniu społeczności i jej rozwoju. Za bohaterem tamtych czasów, piekarskim proboszczem ks. Janem Alojzym Fickiem możemy powtórzyć przestrogę, aby pamięć o przeszłości była nośnikiem nadziei i nie rozpłynęła się „w niedostatku mądrości, roztropności i pracy”.

Historia magistra vitae. Lektura książki Księdza Profesora Jana Góreckiego może pomóc w tym, aby stać się bardziej pojętnym uczniem w lekcjach śląskiej historii.

Prof. zw. dr hab. Wojciech Świątkiewicz

Spośród wielu sanktuariów, które w XIX wieku nawiedzali Górnoślązacy, szczególną czcią otaczali ośrodki maryjne, głównie Częstochowę i Kalwarię Zebrzydowską, a z lokalnych miejsc kultu Piekary Śląskie i Pszów. Podążali więc tropem Europy, która w katolickich kręgach przeżywała wówczas liczne objawienia Matki Bożej, pozwalające XIX stulecie nazwać Wiekiem Maryi. Pielgrzymki inicjowane ku Jej czci szły za tymi wydarzeniami. Maryjnym kierunkom peregrynacji Górnoślązaków dorównywał miejscowy kult św. Anny Samotrzeciej - matki Maryi - przyciągający ogromne rzesze wiernych. Charakter i nasilenie pielgrzymek udających się przed oblicze Babki Jezusa u obserwatorów tego fenomenu od początku budziły szczery podziw. Już w XIX wieku ks. Norbert Bonczyk w poemacie Góra Chełmska określił je jako „potężny żywioł, podobny do wiatru”.

Znaczenie tego fragmentu dziejów kultury Górnego Śląska po raz kolejny zatrzymało również uwagę ks. prof. dra hab. Jana Góreckiego, który w bardzo dobrze udokumentowanej monografii skrupulatnie prześledził informacje na temat ruchu pielgrzymkowego kierującego się na Górę św. Anny w latach 1869—1914. Swoje faktograficzne ustalenia tym razem oparł na materiałach źródłowych wydobytych ze szpalt „Katolika”, pisma bardzo ważnego dla formowania obywatelskiej postawy rodzimych mieszkańców regionu, w szczególności ich religijnych i patriotycznych poglądów. Peregrynacje na Górę św. Anny ks. prof. Jan Górecki ukazał w bogatym kontekście. Z jednej strony ich omówienie oparł na zobrazowaniu dziejów zgromadzenia franciszkanów rezydujących w annogórskim klasztorze, przedstawieniu cudownej figurki i kalwarii zbudowanej na tej „górze ufnej modlitwy”, jak ją nazwał św. Jan Paweł II podczas swojej bytności w tym miejscu w 1983 roku, na zaprezentowaniu kaznodziejstwa i parafii pątujących do św. Anny, a także tematyki góry w twórczości wybranych pisarzy śląskich. Z drugiej strony z pozyskanych danych Autor zestawił kalendarium wydarzeń w latach objętych badaniem, które ilustrował obszernymi cytatami wyjętymi z „Katolika” (od 1905 roku z powodu wyjątkowej popularności tematu redakcja wprowadziła rubrykę Pielgrzymki i wycieczki), dzięki czemu mógł uzasadnić tezę o misyjnym charakterze pielgrzymowania, omówić motywy wyruszania na pąć, strukturę pielgrzymek, liczbę uczestników, przebieg uroczystości, wreszcie skomentować wrażenia z pobytu. Książkę dopełniają cenne Aneksy, w których Autor zestawił rozmaite spisy i wykazy (kaznodziejów, przewodników grup, tematów kazań głoszonych na obchodach kalwaryjskich, danych statystycznych obrazujących wielkość ruchu, pieśni kalwaryjskich, dzisiejszych świadectw osób pielgrzymujących na Górę św. Anny itp.).

Publikacja wyróżnia się tym, że opracował ją najlepszy polski znawca pielgrzymowania Górnoślązaków.

Absolutną nowością w tym opracowaniu są wybory dokumentalne, mające nie tylko znaczenie poznawcze, ale przede wszystkim walory odtwarzania klimatu minionych czasów, atmosfery rozmodlenia, sposobów zapraszania do udziału w modlitewnej wyprawie i strategii raportowania po jej zakończeniu, przy czym najbardziej doniosłe w mojej ocenie są świadectwa niegdysiejszych pątników o doznanych przeżyciach. Archiwalne głosy uczestników będą interesujące dla badaczy śląskich realiów, ale też z pewnością przyczynią się do poczytności publikacji. Chętnie po nią sięgną miłośnicy regionu, ale zarazem ci, którzy dopiero uczą się rozpoznawania zasadniczych elementów jego swoistości.

Znajdzie także ona swoje miejsce w domowych zbiorach historyków kultury regionu, religioznawców i socjologów.

Prof. dr hab. Krystyna Kossakowska-Jarosz

SPIS TREŚCI:

Wprowadzenie do lektury

Wstęp

Część I — Góra św. Anny na przełomie wieków XIX i XX

1. Góra św. Anny miejscem światłości

2. Święta Anna

3. Franciszkanie gospodarzami miejsca pątniczego

4. Kalwaria

5. Grota Lourdzka

6. Kaznodziejstwo

A. Tematy kazań

B. Wpływ czynników zewnętrznych na tematykę kazań kalwaryjskich

C. Kaznodzieje

D. „Kalwaryjki” z Góry św. Anny

7. Kulturkampf

8. Encyklika Rerum novarum Leona XIII

9. Góra Świętej Anny w literaturze pięknej

10. „Katolik” Karola Miarki

11. Pielgrzymowanie

A. Symbolika góry w pielgrzymowaniu

B. Pielgrzymowanie na Górę św. Anny

C. Intencje pielgrzymowania

D. Układ pielgrzymki

E. „Śpiewocy”

F. Parafie pielgrzymujące na Górę św. Anny

a. Bielszowice

b. Parafia pw. św. Jadwigi w Chorzowie

c. Jankowice

d. Repty

e. Parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudach Wielkich

f. Parafia św. Andrzeja w Zabrzu

12. Owoce pielgrzymowania

A. Misje święte

B. III Zakon św. Franciszka

C. Arcybractwo Najświętszego Oblicza Pana Naszego Jezusa Chrystusa

D. Rekolekcje zamknięte

13. Odpust

Część II — Kalendarium pielgrzymek na Górę św. Anny w latach 1869—1913

Część III — Świadectwa dzisiejsze

1. 200 lat pielgrzymowania z Boronowa na Górę Świętej Anny

2. Ornontowickie pielgrzymowanie na Górę św. Anny

3. Pielgrzymowanie z Pilchowic

4. Pielgrzymowanie raszczycan

5. Tradycja pielgrzymowania z Żywocic

6. „Idymy do Omy Any” - ruch pielgrzymkowy z parafii św. Jana Nepomucena w Przyszowicach

7. Łagiewniki Śląskie. Zapiski z przeszłości

8. Na Górę św. Anny pielgrzymuję 42 lata

9. Pielgrzymowanie na Górę św. Anny

10. Świadectwo marianki z Wójtowej Wsi

11. Wchodziłem coraz głębiej w miłość do św. Anny

12. Obiecałam św. Annie

13. Góra św. Anny w moich wspomnieniach

Zakończenie

Aneksy

1. Tematy kazań kalwaryjskich w czasie obchodów kalwaryjskich w latach 1892—1894, 1912—1914

2. Kazania o Matce Bożej

3. Kazania na temat kapłaństwa

4. Kazania okolicznościowe

5. Tematy kazań wygłoszonych w języku niemieckim

6. Wybór najciekawszych tematów kazań

7. Kaznodzieje na Górze św. Anny

8. Parafie pielgrzymujące na Górę św. Anny

9. Liczba pielgrzymów na Górze św. Anny w najważniejsze święta w latach 1869—1919

10. „Śpiewocy” prowadzący pielgrzymki na Górę św. Anny w latach 1859—1914

11. Mieszkańcy Góry św. Anny zamawiający Msze św. w świątyni annogórskiej w latach 1859—1914

12. Wybór pieśni

13. Ks. abp Alfons Nossol o Górze św. Anny

14. Homilia Jana Pawła II

15. Sanktuarium św. Jacka w Kamieniu Śląskim - drugie miejsce pielgrzymkowe na Opolszczyźnie

16. Pielgrzymki do grobu św. Jacka w Krakowie

Bibliografia

Zusammenfassung

Bazylika annogórska dzisiaj na fotografii Bodo Mikulli [fotografie].