Liturgia katedry wrocławskiej według przedtrydenckiego Liber Ordinarius z 1563 roku (Opole, Archiwum Diecezjalne, rkps nr M 1)

Monumentalne (prawie 600 stron) pierwsze naukowe opracowanie
LIBER ORDINARIUS z 1563 roku, rękopiśmienniczego kodeksu
opisującego przedtrydencką liturgię kościoła na Śląsku w oparciu o model
liturgii katedry wrocławskiej. Rozprawa habilitacyjna, której autorem jest
ks. Helmut Jan Sobeczko powstała na podstawie rękopisu zachowanego
w Archiwum Diecezjalnym w Opolu.


PRZEDMOWA

Liturgia jest szczególną formą obecności Chrystusa i kontynuacją Jego zbawczego pośrednictwa.
Za ten dar uświęcającej obecności człowiek od­powiada różnymi formami kultu.
Na mocy sakramentu chrztu czyni to we wspólnocie wierzących poprzez liturgię, której sposób sprawowania określają księgi liturgiczne. Życie liturgiczne jednak zawsze rozwija się w określonych warunkach historycznych i kulturowych, właściwych każdej epoce dziejów. Współczesne formy liturgiczne sięgają swoimi korzeniami nie tylko osoby Jezusa Chrystusa i czasów apostolskich, ale także późniejszych okresów chrześcijaństwa.

Bogate formy liturgiczne istniały w Kościołach lokalnych głównie w okre­sie przedtrydenckim. Wyjątkowe bogactwo własnej tradycji życia religijnego po­siadał zawsze Śląsk.

Wiele form liturgicznych zastąpiły dopiero ujednolicone po Soborze Trydenckim księgi liturgiczne.

Średniowieczną specyfikę liturgiczną diecezji wrocławskiej najlepiej oddają przedtrydenckie księgi liturgiczne, któ­rych kilkaset zachowało się do naszych czasów. Jedną z takich księg ręko­piśmiennych z 1563 r., zwaną Liber ordinarius (księga określająca porządek liturgii), stała się przedmiotem analizy i edycji w niniejszym opracowaniu.

Wydanie pracy stało się możliwe dzięki życzliwości wielu osób i insty­tucji, którym pragnę wyrazić serdeczne podziękowanie. Dziękuję najpierw mojemu Biskupowi Ordynariuszowi Prof. dr. hab. Alfonsowi Nossolowi za życzli­wość i stworzenie warunków pracy. Wdzięczność wyrażam całemu środowisku naukowemu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego za możliwość rozwoju i ws­parcie w pracy naukowej. Podziękowanie to składam przede wszystkim na ręce Dziekana Wydziału Teologii O. Prof. dr. hab. Hugolina Langkammera oraz kie­rownika Katedry Liturgiki Ks. Prof. dr. hab. Jerzego Józefa Kopcia. Dziękuję Recenzentom i Dyrektorowi Wydawnictwa Św. Krzyża w Opolu, a także S. M. Irmtrudzie, franciszkance, przełożonej Domu Zakonnego w Dobrzeniu Wielkim, za udzielona gościnę w okresie pisania tej pracy.

Opole, dnia 3 kwietnia 1993 r.    Autor


Z treści [fragment] :

2. Problem pochodzenia i autorstwa kodeksu

Omawiany tu Liber ordinarius pochodzi z 1563 roku. Tę dokładna datę powstania rękopisu znamy dzięki temu, iż rok 1563 został zapisany kilkakrotnie. Dotychczasowe jednak poszukiwania nie pozwoliły jednoznacznie określić autorstwa kodeksu. Z dużym prawdopodobieństwem możemy natomiast określić miejsce powstania rękopisu.
Został on z pewnością napisany we Wrocławiu najprawdopodobniej na zamówienie kapituły kolegiackiej w Nysie. Potwierdza to zwłaszcza fakt, iż od samego początku kodeks ten był w posiadaniu kapituły św. Jana Chrzciciela na „Starym Mieście" w Nysie, co stwierdza jednoznacznie notatka własnościowa na pierwszej stronie księgi:
„Liber Ecclesiae CoIIegiatae S.S. Johannis et Nicolai antiquae Civitatis Nissensis, 1563".
Charakter pisma wskazuje na 2 połowę XVI wieku, a wiec zapis koresponduje z czasem powstania kodeksu.
Zapis własnościowy musiał być umieszczony przed 1580 r., gdyż po tym roku kapituła była zobligowana wprowadzić do sprawowania liturgii potrydenckie księgi rzymskie.

Nie budzi zatem żadnej wątpliwości rok powstania księgi, ponieważ jest on wzmiankowany wyraźnie aż pięć razy.
Jak wspomniano, rok pow­stania wytłoczony jest już na skórze okładki tytułowej literami rzymskimi „M.D.LXIII."
Najbardziej jednak autentyczny jest kolofon potwier­dzający datę na okładce księgi, a zapisany na końcu Proprium Sanctorum (k. 162r): „Distichon annorum numerum indicans. Liber loquitur. Caspar habet Praesul, quo tempore scribor habenas ille patris Canonicos Cernere saepe potest."
Kasper z Łagowa był biskupem wrocławskim w latach 1562 — 1574," a więc autor pisał księgę kiedy nowy biskup objął rządy w diecezji i z pewnością, ukończył jej pisanie w 1563 i w tym też roku księga została oprawiona ...


SPIS TREŚCI :

Przedmowa

Wykaz skrótów

Bibliografia

Wstęp

Część I. TYPOLOGIA LIBER ORDINARIUS I CHARAKTERYSTYKA LITURGII KATEDRY WROCŁAWSKIEJ
WEDŁUG TEGO KODEKSU

Rozdział I. Charakterystyka kodeksu oraz jego pochodzenie i przeznaczenie

1. Opis i analiza paleograficzna kodeksu
2. Problem pochodzenia i autorstwa kodeksu
3. Kodeks jako chórowa rubrycela katedry wrocławskiej
4. Wykorzystanie kodeksu w kolegiacie nyskiej

Rozdział II. Klasyfikacja dni liturgicznych i główne obchody w Proprium de tempore roku liturgicznego

1. Stopnie obchodów liturgicznych
2. Główne obchody liturgiczne okresu Adwentu i Bożego Narodzenia
3. Obchody liturgiczne przedpościa i okresu Wielkiego Postu
4. Liturgia Triduum paschalnego
5. Obchody okresu wielkanocnego
6. Obchody okresu zwykłego

Rozdział III. Proprium Sanctorum i kalendarz liturgiczny katedry wrocławskiej

1. Geneza patronału świętych katedry i diecezji wrocławskiej
2. Główne obchody liturgiczne w Proprium Sanctorum
3. Kalendarz świętych w diecezji wrocławskiej

Rozdział IV. Liturgia katedralna i jej wykonawcy

1. Officium divinum w chórze katedry wrocławskiej
2. Msza kapitulna i inne zobowiązania mszalne
3. Liturgia sakramentów w katedrze wrocławskiej
4. Posługi liturgiczne spełniane przez biskupa i członków kapituły
5. Posługi spełniane przez innych duchownych oraz służbę liturgiczną
6. Lud jako uczestnik liturgii katedralnej

Część II. EDYCJA TEKSTU LIBER ORDINARIUS Z 1563 ROKU

Spis treści części II
Fotokopia początkowej stronicy Liber Ordinarius z 1563 r.
Fotokopia strony tytułowej Liber Ordinarius z 1496 r.
Tekst łaciński Liber Ordinarius z 1563 r.

Zakończenie

Zusammenfassung

ANEKSY

Indeks tekstów liturgicznych
Indeks świętych i świąt według Liber Ordinarius z 1563 r.
Indeks imion i nazwisk
Indeks osób nie określonych imieniem lub nazwiskiem
Indeks rzeczowy