Psychologia zmian rozwojowych człowieka - Kazimierz M. Czarnecki

Z okładki :

Recenzowana praca o charakterze monograficznym jest pierwszą pozycją naukową o takim zakresie w polskiej literaturze psychologicznej. Pisana jest językiem ścisłym, jasnym, a zarazem naukowym. Jest bardzo dobrze udokumentowana źródłami naukowymi o charakterze konstytutywnym i to nie tylko z zakresu psychologii, ale także pedagogiki, socjologii, filozofii, medycyny itp. Tytuł pracy, jako że nowy, jest dobrze uzasa­dniony.
Wielką zaletą opracowania jest centralistyczne, a nie peryferyjne podejście, zawiera zarazem wielotorowe wyjaśnienie podstawowych pojęć dotyczących omawianej problema­tyki.
Definiowanie i syntetyczny opis opierają się na bardzo precyzyjnym języku, a także na solidnej dokumentacji bibliograficznej, bez często stosowanego we współczesnych opra­cowaniach bełkotu naukowego.

Fragm. recenzji prof. zw. dr. hab. Stanisława Popka


Z treści książki :

WPROWADZENIE – UZASADNIENIE TYTUŁU PRACY [fragment]

Dlaczego „uzasadnienie”? Dlatego, że chodzi w nim o przedstawienie istoty i sedna problemu, którym jest odmienny od istniejących tytuł pracy: Psychologia zmian rozwojowych człowieka.
Termin „uzasadnienie” oznacza „zbiór, zestawienie argumentów, motywów, dowodów, pobudek uzasadniających czyjeś działanie, postępowanie; motywacja” (Słownik języka polskiego, 1981, tom 3, s. 640).

Istniejące tytuły prac psychologicznych to na przykład następujące:
— Bieg życia ludzkiego, Ch. Bühler, 1999.
— Rozwój człowieka, J.S. Turner, D.B. Helms, 1999.
— Psychologia rozwoju człowieka, H. Bee, 2004.
— Psychologia rozwoju człowieka, J. Trempała (red.), 2011.

Istotą treściową pracy z nowym tytułem są „zmiany” w rozwoju biologicznym, psychicznym i społecznym – kulturowym człowieka – dzieci, młodzieży, dorosłych.

Są trzy główne przesłanki odmiennego tytułu pracy:
1) obiektywnie istniejące zmiany rozwojowe organizmów żywych,
2) naukowe informacje psychologów polskich i obcych o „zmianach rozwojowych” zamieszczone w ich pracach poświęconych psychologii rozwojowej (rozwoju),
3) obiektywne, autobiograficzne zmiany rozwojowe autora pracy, zamieszczone w opracowaniu pt. Opowieść o wędrówce życiowej i naukowej. Katowice 2004, s. 284.

Pierwszej przesłanki nie trzeba udowadniać, bo stałe zmiany rozwojowe organizmów żywych, będąc rzeczywistością obiektywną, są widoczne gołym okiem.
Trzeciej przesłanki też nie trzeba udowadniać, bo autor pracy opisał swój rozwój w wymienionej autobiografii.
Drugą przesłankę przedstawiam nieco dokładniej w oparciu o wybrane prace psychologiczne (literatura źródłowa), w których ich autorzy i współautorzy przedstawili swoje poglądy dotyczące „zmian rozwojowych” człowieka (dzieci, młodzieży, dorosłych).

Do bliższej analizy problemu „zmian rozwojowych człowieka” wybrałem sześć prac: dwie autorów i współautorów polskich oraz cztery prace autorów i współautorów obcych, przetłumaczonych na język polski. Z wyjątkiem trzech prac pozostałe tytuły są wydane po dwutysięcznym roku.
Syntetycznie ujęte informacje o zmianach rozwojowych człowieka podaję według dat wydania prac, w układzie od „najstarszej” do „najnowszej”. Treść pracy „najstarszej” nie oznacza, że jest ona fałszywa, błędna, nieprawdziwa.
Brakuje w niej tylko najnowszych wyników badań.
Treść pracy „najnowszej” nie oznacza, że wszystkie informacje zawarte w niej są udowodnione.

Problem zmian rozwojowych człowieka nie jest ani nowy, ani odkrywczy, bo już Arystoteles (384–322 p.n.e.), filozof grecki, „w tzw. filozofiii praktycznej określa człowieka jako istotę społeczną (…) mogącą urzeczywistniać swe dążenie do szczęścia jedynie w społeczności państwowej”. Uznawał „obiektywność świata, wieczność materii, zmysłowe pochodzenie wiedzy ludzkiej oraz celowościową interpretację rozwoju”. Można twierdzić, że był jednym z pierwszych w starożytności psychologów (Mała encyklopedia powszechna PWN, 1959, s. 45).

Zdaniem Elizabeth B. Hurlock (Rozwój młodzieży, 1965 s. 32-33) Arystoteles rozróżniał zmiany rozwojowe chłopców i dziewcząt:
„U większości dziewcząt piersi nabrzmiewają na szerokość dwóch palców, a głos nabiera nieco głębszego tonu, (…) zmianom fizjologicznym towarzyszą zmiany w zachowaniu się”.
Ujawniają się u dziewcząt „skłonności do uniesień, irytacji, uczuć namiętności i gwałtownych wybuchów gniewu”;
„u chłopców, którzy mają dwakroć siedem lat, wytwarza się nasienie”. „Wraz z tą zmianą pojawiają się włosy w okolicy łonowej, głos nabiera chropowatego, nierównego, czasami przenikliwego brzmienia”. „Kiedy zmiany dokonują się w szybkim tempie, jednostka nie może odpowiednio przystosować się do nich i w rezultacie staje się niepewna i pełna niepokoju”.
Autorka pracy stwierdziła, że dostrzeżone zmiany w rozwoju człowieka, „zanotowane już w czasach starożytnych zostały potwierdzone w późniejszych badaniach naukowych”.

E.B. Hurlock (Rozwój dziecka, 1961, s. 34-37) stwierdziła również, że:
— „rozwój obejmuje serię progresywnych zmian, które w sposób uporządkowany i zgodny prowadzą do celu, jakim jest osiągnięcie dojrzałości organizmu”,
— „zmiany zachodzą w jednym kierunku”,
— „każda zmiana jest zależna od poprzedniej, a następna wywiera wpływ na późniejszą zmianę”,
— „rozwój dotyczy zmian, ale nie wszystkie zmiany są tego samego rodzaju”,
— „zmiany, które zachodzą w rozwoju, mogą być z grubsza podzielone
na cztery główne grupy:
—— zmiany wielkości (…) specjalnie we wzroście fizycznym;
—— zmiany proporcji. Ciało (dziecka – podkreślenie KMC) wykazuje inne proporcje w porównaniu z dorosłym;
—— zanikanie starych właściwości (…) jak na przykład pełzanie i czołganie,
—— nabywanie nowych właściwości (…) fizycznych i psychicznych”.

Zdaniem autorki pracy największe zmiany w rozwoju biologicznym występują w okresie prenatalnym i niemowlęctwa.
Tak np. „Od poczęcia do narodzin waga jednostki wzrasta około 11 000 000 razy, a od urodzenia do dojrzałości waga ciała wzrasta tylko 22 razy”.

Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller (Psychologia dziecka, 1995, s. 22-24) stwierdzili, że:
— „Psychologia rozwojowa, jedna z najstarszych subdyscyplin psychologii, koncentruje się na zmianach w zachowaniu i zdolnościach pojawiających się w miarę rozwoju”.
— „Psychologowie rozwojowi są zainteresowani zarówno tym, na czym polegają te zmiany, jak tym, co je powoduje”.
— „Drugi główny cel badań polega na znalezieniu przyczyn i procesów powodujących określone zmiany w zachowaniu”.
— „Psychologowie rozwojowi badają zmiany zachowań w każdym momencie cyklu życiowego; od poczęcia do śmierci”.
— „Zmiany w zakresie interakcji społecznych, nabywania i wykorzystywania mowy, pamięci, zdolności rozumowania i wszystkich innych obszarów ludzkiego funkcjonowania są największe w dzieciństwie”.
— „Psychologowie rozwojowi wykorzystują metodę naukową do badania zmian w zachowaniu”.

Jeffrey S. Turner, Donald B. Helms (1999, s. XIII. Przedmowa) stwierdzili, że:
— „Rozwój istoty ludzkiej cechuje stałe zmienianie się proporcji, zdolności i okoliczności, w jakich dokonuje się ta ewolucja”.
— „Podczas tych życiowych przemian jednostka rozwija zdolności do coraz bardziej złożonych form myślenia i uczenia się, nawiązywania znaczących relacji z innymi ludźmi i przystosowania się do wyzwań, przed jakimi stawia ją każde stadium cyklu życia”.

[... itd.]


SPIS TREŚCI :

WPROWADZENIE – UZASADNIENIE TYTUŁU PRACY

1. PODSTAWOWE POJĘCIA PSYCHOLOGII ZMIAN ROZWOJOWYCH

1.1. Ewolucjonizm
1.2. Człowiek
1.3. Życie człowieka
1.4. Zdrowie człowieka
1.5. Aktywność człowieka
1.6. Rozwój człowieka
1.7. Okresy rozwoju człowieka
1.8. Zmiany rozwojowe człowieka
1.9. Zadania rozwojowe człowieka
1.10. „Paradoks rozwoju” człowieka
1.11. Kategorie rozwoju człowieka
1.12. Osobowość człowieka
1.13. Zachowanie człowieka
1.14. Proces zmian rozwojowych człowieka
1.15. Podsumowanie objaśnień pojęć podstawowych

2. PRZEDMIOT, CELE, FUNKCJE I ZADANIA PSYCHOLOGII ZMIAN ROZWOJOWYCH

2.1. Przedmiot psychologii zmian rozwojowych
2.2. Cele psychologii zmian rozwojowych
2.3. Funkcje psychologii zmian rozwojowych
2.4. Zadania psychologii zmian rozwojowych
2.5. Miejsce psychologii zmian rozwojowych wśród innych nauk
2.5.1. Psychologia zmian rozwojowych wśród nauk biologicznych
2.5.2. Psychologia zmian rozwojowych wśród nauk społecznych
2.5.3. Psychologia zmian rozwojowych wśród nauk psychologicznych
2.5.4. Psychologia zmian rozwojowych wśród innych nauk o człowieku
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

3. CZYNNIKI I WYZNACZNIKI ZMIAN ROZWOJOWYCH

3.1. Objaśnienia terminów: „czynnik” i „wyznacznik”
3.2. Podmiotowe uwarunkowania zmian rozwojowych
3.2.1. Biologiczne wyznaczniki zmian rozwojowych
3.2.2. Fizyczne wyznaczniki zmian rozwojowych
3.2.3. Psychiczne wyznaczniki zmian rozwojowych
3.3. Przedmiotowe uwarunkowania zmian rozwojowych
3.3.1. Historyczne wyznaczniki zmian rozwojowych
3.3.2. Ekonomiczne wyznaczniki zmian rozwojowych
3.3.3. Techniczne wyznaczniki zmian rozwojowych
3.3.4. Kulturowe wyznaczniki zmian rozwojowych
3.3.5. Społeczne wyznaczniki zmian rozwojowych
3.3.6. Edukacyjne wyznaczniki zmian rozwojowych
3.4. Integracyjny wpływ czynników i wyznaczników na zmiany rozwojowe człowieka
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

4. OKRESY I STADIA ZMIAN ROZWOJOWYCH

4.1. Kryteria podziału biegu życia ludzkiego
4.2. Okresy i stadia zmian rozwojowych człowieka
4.3. Charakterystyka okresów zmian rozwojowych człowieka
4.3.1. Okres prenatalny
4.3.2. Okres żłobkowy
4.3.3. Okres przedszkolny
4.3.4. Okres młodszoszkolny
4.3.5. Okres średnioszkolny
4.3.6. Okres starszoszkolny
4.3.7. Okres uczelniany (akademicki)
4.3.8. Okres pracowniczy
4.3.9. Okres postpracowniczy
4.3.10. Refleksje ogólne o okresach zmian rozwojowych
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

5. KATEGORIE ZMIAN ROZWOJOWYCH

5.1. Różnorodność kategorii zmian rozwojowych
5.2. Charakterystyka kategorii zmian rozwojowych
5.2.1. Biologiczne zmiany rozwojowe
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania
5.2.2. Psychiczne zmiany rozwojowe
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania
5.2.3. Uczuciowe zmiany rozwojowe
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania
5.2.4. Erotyczne zmiany rozwojowe człowieka
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania
5.2.5. Moralne zmiany rozwojowe
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania
5.2.6. Społeczne zmiany rozwojowe
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania
5.2.7. Profesjonalne zmiany rozwojowe
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania
5.2.8. Osobowościowe zmiany rozwojowe
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

6. ZABURZENIA I UPOŚLEDZENIA ZMIAN ROZWOJOWYCH

6.1. Objaśnienia pojęć: „zaburzenie”, „upośledzenie”, „zaburzenie i upośledzenie rozwojowe”
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

7. TYPY I METODY BADAŃ ZMIAN ROZWOJOWYCH

7.1. Objaśnienia pojęć: „typ badań”, „metoda badań”
7.2. Typy badań i ich charakterystyka
7.3. Metody badań zmian rozwojowych
7.4. Kompleksowe stosowanie metod badań zmian rozwojowych
7.5. Poznawcza wartość metod badań zmian rozwojowych
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

8. TEORIE W PSYCHOLOGII ZMIAN ROZWOJOWYCH

8.1. Teorie w nauce
8.2. Definicje pojęcia „teoria”
8.3. Zalety i funkcje teorii w nauce
8.4. Zarys teorii rozwoju naukowej wiedzy pojęciowej uczniów
8.5. Obecność teorii w pracach awansowych
8.6. Problemy teoretyczne w psychologii zmian rozwojowych (przykłady)
8.7. Model teorii w nauce
8.8. Charakterystyka teorii w psychologii zmian rozwojowych
8.8.1. Teorie biologiczne
8.8.2. Teorie socjologiczne
8.8.3. Teorie psychologiczne
8.8.4. Inne teorie w psychologii zmian rozwojowych
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

9. HISTORIA PSYCHOLOGII ZMIAN ROZWOJOWYCH

9.1. Pionierzy psychologii zmian rozwojowych
9.2. Twórcy psychologii zmian rozwojowych
9.3. Psychologia zmian rozwojowych w Polsce
9.3.1. Pionierzy psychologii zmian rozwojowych
9.3.2. Współtwórcy psychologii zmian rozwojowych
9.3.3. Twórcy psychologii zmian rozwojowych
9.3.4. Główne wydarzenia w dziejach psychologii zmian rozwojowych w Polsce
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

10. NORMALNE I PATOLOGICZNE ZACHOWANIE CZŁOWIEKA JAKO PRZEJAW JEGO ZMIAN ROZWOJOWYCH

10.1. Zachowanie normalne
10.2. Zachowanie patologiczne
10.3. Terminy patogenne (przykłady)
Zapamiętaj zawartość treściową pojęć
Opracuj odpowiedzi na pytania

11. TEST KMC – 2015: SPRAWDŹ SWOJĄ WIEDZĘ

BIBLIOGRAFIA