Lekcja Modzelewskiego - Adam Romaniuk

Z okładki :

„Ostrożność jest cechą proroków, powinna ona powstrzymywać przed wpisywaniem proroctw do kalendarza.
(...) My natomiast w 1965 roku byliśmy naprawdę przekonani, że robotnicza rewo­lucja już puka do bram i że zachodzi nagląca potrzeba stworzenia dla tej rewolucji perspektywy programowej oraz struktur poli­tycznej organizacji."

Karol Modzelewski, Zajeździmy kobyłę historii, s. 112.


Adam Romaniuk (ur. 1952), doktor filozofii, tłumacz tekstów filozoficznych, autor książki pt. Czytanie Habermasa (2013), pracuje w Instytucie Filozofii UW.


Z treści :

Karol Modzelewski, z profesji historyk, napisał autobiografię poli­tyczną.
Określił ją sucho jako „sprawozdanie z własnych doświad­czeń w życiu publicznym połączone z odrobiną autorefleksji", za­strzegając, że chce uniknąć „aktów skruchy i prawienia morałów". Ale do tego zastrzeżenia też poczynił zastrzeżenie:

Jestem oczywiście świadom kluczowej roli wyborów etycznych, zarówno w życiu publicznym, jak w moim własnym życiu, siłą rzeczy więc także o nich piszę w tej książce.

Takie zniuansowane określenie własnej pisarskiej perspektywy, w świetle tego, co w efekcie zostało napisane, utwierdza mnie we wra­żeniu, że otrzymaliśmy regularny traktat moralno-polityczny, gdzie historyczna narracja przeplata się z systematyczną analizą rozma­itych kwestii - tekst wytrawny literacko, gęsto przetykany elegancką ironią, przejmujący i mądry. Poniżej zamierzam sporządzić coś w ro­dzaju wypisów z lektury, opatrując je komentarzami i odniesieniami historycznymi, w których posłużę się pracami historyka Andrzeja Friszkego.
Sam nie jestem historykiem. Chcę po prostu odbyć poli­tyczną podróż do PRL, z dobrymi przewodnikami.

Perspektywa historyczna oznacza tu nie tylko spojrzenie w prze­szłość, lecz także w możliwą przyszłość - autor zaznacza, że ma na względzie pośród swoich czytelników zwłaszcza tych spadkobierców mojego środowiska i mojego pokolenia, któ­rzy podejmą trud kontestacji tego, cośmy zdziałali, oraz próbę wywrócenia lub naprawy tego, co nam nie wyszło.

A ponieważ - jak głosi tytuł książki - z prób „zajeżdżenia kobyły hi­storii" (Majakowski, Lewę marsz) wyszedł jako „poobijany jeździec" to myśli dziś raczej w kategoriach naprawy niż wywracania, i takie też ka­tegorie w odnośnych partiach książki domyślnie podsuwa przyszłym kontestatorom. Można zresztą przytoczoną formułę tak zanalizować by wydobyć różnicę między tym, „cośmy zdziałali", a tym, „co nam nie wyszło" - i odpowiednio do tego zróżnicować możliwą kontestację.
Tak więc, jeśli chodzi o zasady i praktykę demokratycznego państwa prawa (tośmy zdziałali), oprotestowania w duchu naprawy wymaga przede wszystkim prokuratura, ten „chory człowiek polskiego wymia­ru sprawiedliwości", instytucja skupiająca w sobie i podtrzymująca autorytarną tendencję do powrotu ku państwu policyjnemu, wynikającą z mentalności niemałego odłamu społeczeństwa i najsilniejszej partii opozycyjnej. Mowa o „powszechnej podejrzliwości i przyzwoleniu na wszechobecną kontrolę", a w związku z umorzeniem śledztwa w spra­wie postępowania prokuratorskiego wobec Barbary Blidy, i zaakcepto­waniem tego przez Prokuratora Generalnego:

Przykład ten poucza, że w naszej kulawej demokracji przetrwały zarod­niki państwa policyjnego, które mogą jej zagrozić.
Nic dziwnego. Żyliśmy w państwie policyjnym znacznie dłużej niż żyjemy w demokracji.
Dzie­dzictwo tamtych czasów trwa w sposobie myślenia polityków, policjantów i szarych obywateli. (423)

Jeśli zaś chodzi o zaprowadzony ład ekonomiczny, w powiązaniu z wymaganiami sprawiedliwości społecznej (to powiązanie nam nie wy­szło) Modzelewski podkreśla jego neoliberalną proweniencję i ostro wobec niego oponuje, nie szczędząc krytyki tym swoim „przyjaciołom i współbojownikom" z okresu wolnościowo-solidarnościowej rewolu­cji, którzy po jej zwycięstwie (1989) z doktrynerskim, jak uważa, zapa­łem czy determinacją go przeforsowali, porzucając wzgląd na solidar­ność współbojowników z ich społeczną bazą...