Marzec ' 68 z czterdziestoletniej perspektywy

Z notatki wydawniczej :

Publikacja dotyczy wydarzeń marcowych 1968 roku, które były masowym i spontanicznym buntem młodych ludzi, pokolenia, które urodziło się i wzrastało w PRL. Dokonana została w niej ocena wydarzeń z czterdziestoletniej perspektywy, jako jednego z kryzysów politycznych w powojennej historii Polski, zainicjowany przez inteligencję i młodzież akademicką protest przeciwko systemowi społeczno-politycznemu PRL, który w konsekwencji doprowadził do rozwoju opozycji politycznej w Polsce w latach 70. i 80. Publikacja jest pokłosiem obchodów czterdziestej rocznicy wydarzeń marcowych na Uniwersytecie Opolskim i składa się z trzech części.
W pierwszej zamieszczone zostały wypowiedzi uczestników wydarzeń w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu, w drugiej zaprezentowane zostały artykuły naukowe dotyczące wydarzeń marcowych w opolskim środowisku akademickim i w kraju, trzecia część zbioru prezentuje wydarzenia 1968 roku w kontekście międzynarodowym.
Rok 1968 stał się synonimem masowego ruchu studenckiego, który objął niemal Europę Zachodnią – RFN, Francja, Włochy oraz niektóre państwa bloku wschodniego – Polskę i Czechosłowację.
Książka jest uzupełnieniem dotychczasowych publikacji, w których brakowało opolskiego wątku wydarzeń marcowych 1968 r.
Mimo że niniejsza publikacja zawiera w większości materiały o charakterze naukowym, spełnia również rolę popularyzatorską.
Jest kierowana do młodzieży studenckiej i szkolnej oraz do tych czytelników, którzy pragną poszerzyć swoją wiedzę na temat jednego z kryzysów politycznych czasów PRL, który doprowadził do wydarzeń 1968 r. i w konsekwencji do powstania III RP.


Ze wstępu [fragment] :

Wydarzenia marcowe 1968 roku były masowym i spontanicznym buntem młodych ludzi, pierwszego pokolenia, które urodziło się i wzrastało w PRL.
Pokolenia, które doświadczyło, że system komunistyczny opierał się na zorganizowanym kłamstwie.
Tłem sprzeciwu młodych był antysemityzm rozpę­tany przez władze partyjne, była też walka między frakcjami w aparacie władzy.
Protest został złamany. Istotnym elementem tych wydarzeń były re­presje, które dotknęły również młodych ludzi (relegowanie z uczelni, powołanie do wojska). Czystka przeprowadzona w środowiskach intelektual­nych i artystycznych przyczyniła się do osłabienia polskiej nauki i kultury. Wielu twórców skazano na zapomnienie, a wyrzuconych z uczelni ludzi nauki zastąpiono wiernymi ówczesnej władzy tzw. marcowymi docentami.
Na arenie międzynarodowej kampania antysemicka przyniosła Polsce spore straty.

Oceniając te wydarzenia z czterdziestoletniej perspektywy, śmiało można powiedzieć, że spuścizną Marca '68 było pojawienie się nowego pokolenia, które chociaż wywodziło się z różnych opcji ideowych i politycznych, odegrało później istotną rolę w kolejnych ruchach opozycyjnych w czasach PRL.

Czterdziesta rocznica wydarzeń marcowych zaowocowała w Polsce wieloma publikacjami na ten temat oraz organizacją wielu uroczystości rocznicowych i konferencji naukowych.
Media na bieżąco informowały o ich przebiegu. Środowisko akademickie Opola również miało w tych uroczystościach swój udział.
11 marca 2008 r. Instytut Historii i Instytut Politologii Uniwersytetu Opolskiego przy wsparciu prof. Stanisława S. Niciei — rektora Uniwersytetu Opolskiego, Ryszarda Zembaczyńskiego — prezydenta miasta Opola, Józefa Sebesty — marszałka województwa opolskiego, Krzysztofa Kawalca — naczelnika Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu Delegatura w Opolu, Konrada Szymańskiego — posła do Parlamentu Europejskiego zorganizowały obchody rocznicowe pt. „Marzec 1968 roku z czterdziestoletniej perspektywy".
Ich celem było ukazanie wydarzeń marcowych jako jednego z kryzysów politycznych w powojennej historii Polski.
Zainicjowany przez inteligencję i młodzież akademicką protest przeciwko systemowi społeczno-politycznemu PRL doprowadził w konsekwencji do rozwoju opozycji poli­tycznej w latach 70. i 80.

W uroczystościach wzięli również udział uczestnicy wydarzeń marcowych: prof. dr hab. Henryk Szlajfer — czołowy opozycjonista, relegowany wraz z Adamem Michnikiem z Uniwersytetu Warszawskiego w 1968 r., oraz organizatorzy i uczestnicy protestu studenckiego w opolskim środowisku akade­mickim — Jan Czech, Adam Kasprzyk, Marek Nowy, Krzysztof Borkowski, Harry Duda i Leszek Leo Kantor, a także pracownicy naukowi uniwersyte­tu, świadkowie tamtych zdarzeń — prof. dr hab. Adam Suchoński, prof. dr hab. Franciszek Marek i dr Leonard Owczarek. Oceny wydarzeń marcowych dokonali przedstawiciele świata nauki — prof. dr hab. Krzysztof Kawalec, prof. dr hab. Stanisław S. Nicieja i dr Jarosław Neja. Debata naukowa poka­zała, w jakim stopniu wstrząs polityczny 1968 r., do którego doszło w kilku­nastu ośrodkach akademickich kraju, w tym także w Wyższej Szkole Peda­gogicznej w Opolu, wpłynął na indywidualne losy uczestników tych wydarzeń oraz na życie społeczno-polityczne w PRL.
Zwrócono również uwagę na mię­dzynarodowe implikacje Marca '68. Aspekty te ukazane zostały z czterdzie­stoletniej perspektywy,
z uwzględnieniem dalekosiężnych skutków...

Niniejsza publikacja jest pokłosiem obchodów czterdziestej rocznicy wydarzeń marcowych i składa się z trzech części.
W pierwszej zamieszczone zo­stały wypowiedzi (nierzadko z zachowaniem ich kolokwialnej formy) uczest­ników wydarzeń w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu. Nie byli oni grupą, która wywołała i przewodziła wydarzeniom marcowym w kraju, lecz jedynie ich uczestnikami, represjonowanymi przez ówczesne władze. Niektó­rzy spośród nich dopiero w 2008 r., po czterdziestu latach, dzięki konferen­cjom, wywiadom prasowym i okolicznościowym spotkaniom mogli zaistnieć w życiu społecznym i politycznym.
Przedstawili własną, być może nie tak bo­haterską, jak młodzież Uniwersytetu Warszawskiego, wersję wydarzeń.
Ich udział w tych wydarzeniach był niezwykle ważny dla nich samych i innych kontestatorów z Marca '68 i znacząco wpłynął na ich dalsze życie osobiste, zawodowe i społeczne.
Uzupełnieniem tej części publikacji jest informacja (autorstwa Wiktora Krzewickiego) o wystawie poświęconej wydarzeniom 1968 r. na WSP w Opolu, prezentującej dokumenty IPN i z archiwów własnych represjonowanych „marcowych" studentów, wzbogaconej licznymi materiałami ikonograficznymi. Tę część materiałów kończy kalendarium wyda­rzeń marcowych w Opolu opracowane przez Mariusza Patelskiego.

W części drugiej publikacji zaprezentowane zostały artykuły opracowane przez badaczy. Rozpoczyna ją opracowanie Marka Białokura dotyczące stosunku polskiej historiografii wobec przełomowych wydarzeń 1968 r. w Polsce i w Czechosłowacji; autor dokonał w nim przeglądu badań dotyczących wy­darzeń marcowych na przestrzeni minionych czterdziestu lat. Kolejny arty­kuł autorstwa Lesława Koćwina poświęcony został roli ówczesnych władz partyjnych i państwowych w wydarzeniach, które wstrząsnęły wówczas Polską. Podobny problem przedstawiła Jadwiga Kotulska w opracowaniu, w którym zajęła się sposobem informowania społeczeństwa przez polską prasę i próbami kształtowania zafałszowanego obrazu Marca '68 w świadomości Polaków.
Podkreśla ona, że prasa przedstawiała studentów jako wichrzycieli zakłócających porządek publiczny, nazywając ich „bananową młodzieżą", za którą kryją się wrogowie Polski Ludowej. Z kolei historyk wrocławski Jan Sielezin w swoim artykule przedstawił genezę i przebieg wydarzeń marcowych na uczelniach i w szkołach Dolnego Śląska. Jak podkreślił, obraz Marca z dolnośląskiej perspektywy jest w dalszym ciągu niejednorodny i niejednoznaczny i wymaga dalszych wnikliwych badań.

Większość materiałów zamieszczonych w tym bloku tematycznym dotyczy wydarzeń marcowych, które rozegrały się w opolskim środowisku akademickim. Mariusz Patelski zaprezentował tekst o postawie i działalności ludzi sprawujących wtedy władzę na Opolszczyźnie, a Beno Benczew napisał o studenckiej rewolcie w Opolu w świetle biuletynów MSW.
Obszerne studium historyczne o wydarzeniach marcowych na WSP w Opolu zamieścił Zbigniew Bereszyński.
Na podstawie materiałów zgromadzonych przez IPN we Wrocławiu Delegatura w Opolu w sposób chronologiczny przedstawił wydarzenia jakie miały miejsce w marcu i w następnych miesiącach w Opolu: akcję ulotkową studentów, działania SB, atmosferę zebrań partyjnych i spotkań ze studentami, strajk studencki, aresztowania studentów i procesy sądowe, relegowanie z uczelni i wcielanie do wojska, poinformował także o ofiarach antysemickiej nagonki wśród pracowników naukowych WSP.

Z tym materiałem doskonale koresponduje tekst Janusza Oszytki o odwołaniu z funkcji rektora WSP prof. Maurycego Horna i jego działalności naukowej jako dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie w kontekście umiędzynarodowienia polskich studiów żydowskich.
O tym, w jaki sposób prasa lokalna — „Trybuna Opolska" i „Dziennik Zachodni" — informowały o wydarzeniach marcowych w Polsce i jak komentowały bunt młodzieży akademickiej w Opolu, traktuje opracowanie Marka Mazurkiewicza. Drugi blok tematyczny zamyka artykuł Danuty Kisielewicz o kierunkach i rozmiarach pomarcowej emigracji politycznej.
Autorka pisze w nim o trudnej decyzji wyjazdu z Polski, najczęściej pod przymusem z tzw. dokumentem podróży w jedną stronę, i o konsekwencji tych wyjazdów dla nauki i kultury polskiej.

Trzecia część zbioru prezentuje wydarzenia 1968 r. w kontekście międzynarodowym.
Rok 1968 stał się synonimem masowego ruchu studenckiego, który objął praktycznie całą Europę. Młodzież RFN, Francji, Włoch czy też państw bloku wschodniego — Polski i Czechosłowacji — zainicjowała przemia­ny społeczne i polityczne, które jeszcze długo wywierały wpływ na rozwój po­szczególnych państw.

Tę część publikacji rozpoczyna artykuł Wandy Jarząbek, która zajmuje się zagranicznymi reakcjami na wydarzenia nad Wisłą.
Komentowano je praktycznie w całej Europie, jednak z różną intensywnością. Zależało to w znacznej mierze od tego, jak układały się relacje tych państw z Polską, oraz od tego, czy w danym kraju dochodziło do podobnych wydarzeń.
Rów­nież reakcji zagranicy, w tym wypadku RFN, na wydarzenia w Polsce poświęcony jest artykuł Małgorzaty Świder.
Autorka omawia nie tylko zachodnioniemieckie reakcje na marcowe wydarzenia w Polsce, ale również prezen­tuje reakcje mass mediów RFN na wydarzenia w Czechosłowacji, szczególnie zaś na sierpniową inwazję wojsk Układu Warszawskiego.
Reakcje poszcze­gólnych państw na szeroko pojęty ruch 1968 r., w tym także na polski Ma­rzec, uzależnione były w znacznym stopniu od sytuacji wewnętrznej w da­nym państwie i od stanu stosunków politycznych z poszczególnymi państwa­mi, w tym z Polską.
Na temat specyfiki ruchu 1968 r. w Niemczech Zachod­nich pisze Aleksandra Trzcielińska-Polus, zwracając uwagę na wielowątkowość tych wydarzeń. Natomiast stosunki polsko-czechosłowackie w 1968 r. i ich złożoność analizuje Anna Szczepańska.
Kontakty dyplomatycz­ne, współpraca gospodarcza i naukowa, a także kontakty prywatne uzależ­nione były w znacznej mierze od decyzji politycznych.
Po sierpniu 1968 r. po­ważnie się skomplikowały, nabierając innego wymiaru.
Również o relacjach polsko-czechosłowackich piszą czescy goście obchodów rocznicowych w Opolu — Pavel Krakora i Gabriela Medved'ova — zwracając uwagę nie tylko na sam przebieg wydarzeń w Pradze, ale także na to, co upodabnia je i różni od wy­darzeń w Polsce.
Podstawą do analizy przebiegu zdarzeń w Czechosłowacji jest program Komunistycznej Partii Czechosłowacji, co też czynią David Hampl i Zdenka Novakova. Próby wprowadzenia socjalizmu z ludzką twarzą spowodowały krytykę państw socjalistycznych i ściągnęły niełaskę Związku Radzieckiego, czego efektem były wydarzenia sierpniowe w Czechosłowacji 1968 r. Polski Marzec '68, a przede wszystkim jego antysemicki wymiar, odcisnął swe piętno na stosunkach polsko-izraelskich.
Tej tematyce poświęca swój re­ferat Monika Kalinowska, która pisze o stosunkach Warszawy z państwem Izrael po 1967 r. Wystąpienia antysyjonistyczne, nagonka na obywateli wyznania mojżeszowego, namawianie do wyjazdu spowodowały, że część Pola­ków zmuszona została do powrotu do swoich korzeni i zdeklarowania się jako Żydzi.
Nie oznacza to bynajmniej, że byli oni istotnie Żydami w rozu­mieniu prawa żydowskiego. Kwestią, kto jest Żydem, zajmuje się Lena Gór­ska, która pisze o złożoności tożsamości żydowskiej.

Mimo że niniejsza publikacja zawiera w większości materiały o charakte­rze naukowym, pragnie spełniać również rolę popularyzatorską.
Jest kiero­wana do młodzieży studenckiej i szkolnej oraz do tych czytelników, którzy pragną poszerzyć swoją wiedzę na temat jednego z kryzysów politycznych czasów PRL, który doprowadził do wydarzeń 1989 r. i w konsekwencji do powstania III RP.
Zamieszczając wypowiedzi uczestników wydarzeń z Marca '68, chcemy przybliżyć klimat tamtych dni, samym zaś uczestnikom złożyć hołd i wyrazić szacunek...


SPIS TREŚCI :

Wstęp (Danuta Kisielewicz, Małgorzata Świder)

I. Czterdzieści lat później. Uczestnicy o wydarzeniach Marca ' 68

Jan CZECH — Marcowe refleksje. Czterdzieści lat później

Adam KASPRZYK — „Dekada młodych"

Marek NOWY — Chcąc prawdy, przegrałem życiorys

Krzysztof BORKOWSKI — Mój Marzec ' 68 w opolskiej WSP

Harry DUDA — Trochę nitów w mity...

Wiktor KRZEWICKI — Informacje o wystawie towarzyszącej konferencji „Marzec ' 68 z czterdziestoletniej perspektywy"

Opolski Marzec ' 68 — kalendarium wydarzeń (oprac. Mariusz Patelski)

II. Marzec ' 68 w Polsce i na Opolszczyźnie

Marek BlAŁOKUR — Z perspektywy czterdziestolecia. Historiografia polska wobec przełomowych wydarzeń 1968 roku Polsce i w Czechosłowacji

Lesław KOĆWIN — Marzec ' 68 w propagandzie KC PZPR. Mity i fakty

Jadwiga KOTULSKA — Propagandowy obraz Marca ' 68 na łamach prasy polskiej

Jan Ryszard SlELEZIN — Marzec ' 68 z dolnośląskiej perspektywy

Mariusz PATELSKI — Ludzie władzy w Opolu w 1968 roku

Krzysztof TARKA — Strajk opolskich studentów w marcu 1968 roku

Beno BENCZEW — Wydarzenia marcowe 1968 roku na Opolszczyźnie w świetle biuletynów MSW

Zbigniew BERESZYŃSKI — Marzec ' 68 w opolskim środowisku akademickim

Janusz OSZYTKO — Pomarcowa działalność naukowa prof. Maurycego Horna

Marek MAZURKIEWICZ — Wydarzenia Marca ' 68 na łamach opolskiej prasy codziennej

Danuta KlSIELEWICZ — Kierunki i rozmiary pomarcowej emigracji politycznej

III. Międzynarodowe implikacje Marca ' 68

Wanda JARZĄBEK — Zagraniczne reakcje na wydarzenia polskiego Marca 1968 roku w raportach polskich dyplomatów

Pavel KRAKORA, Gabriela MEDVEDOVA — Polsky Brezen a Prazske jaro. Paralely, ohlasy, vzajemne vlivy
[tekst w jęz. obcym]

Małgorzata ŚWIDER — Wydarzenia 1968 roku w Polsce i w Czechosłowacji w środkach masowego przekazu Republiki Federalnej Niemiec

Aleksandra TRZCIELIŃSKA-POLUS — Specyfika „1968 roku" w Niemczech Zachodnich

David HAMPL, Zdenka NOVAKOVA — Program KSC z roku 1968
[tekst w jęz. obcym]

Anna SZCZEPAŃSKA — Stosunki polsko-czechosłowackie w 1968 roku

Monika KALINOWSKA — Stosunki polsko-izraelskie po 1967 roku

Lena GÓRSKA — Dylematy współczesnej żydowskiej tożsamości

Aneks

Noty o autorach