Jurysdykcja szczególna w zakresie zobowiązań umownych - KATARZYNA SZNAJDER

Z notatki wydawniczej :

Niniejsza rozprawa przedstawia kwestie zasięgu jurysdykcji krajowej sądów w sprawach wynikających z umów, szczegółowe zagadnienia zobowiązania branego pod uwagę w ustalaniu jurysdykcji oraz analizę użytego w przepisie pojęcia miejsca wykonania umowy.

Praca została podzielona na sześć rozdziałów. Rozdział I jest próbą oceny uzasadnienia jurysdykcji ustanowionej w art. 5 pkt 1 na podstawie analizy poszczególnych interesów procesowych.

Rozdział II odnosi się do ogólnych zagadnień związanych ze stosowaniem art. 5 pkt 1. W kolejnym rozdziale analizie poddane zostało pojęcie umowy i zobowiązania wynikającego z umowy, mowa zatem o zasięgu jurysdykcji w sprawach umów.

Rozdział IV zawiera rozważania o zobowiązaniu branym pod uwagę w ustalaniu jurysdykcji, rozdział V poświęcony jest definicji miejsca wykonania zobowiązania, wreszcie rozdział VI traktuje o porozumieniach stron określających miejsce wykonania zobowiązania.

Z okładki :

KATARZYNA SZNAJDER doktoryzowała się w 2004 roku w Katedrze Prawa Cywilnego i Prawa Prywatnego Między­narodowego Uniwersytetu Śląskiego na podstawie rozprawy pt. Jurysdykcja dla zobowiązań z umów według konwencji lugańskiej z 1988 r.

W latach 2001— 2002 odbyła studia podyplomowe na Uniwersytecie w Trewirze, uzyskując tytuł magistra prawa (LL.M.). W 2004 roku złożyła egzamin sędziowski w Sądzie Okręgowym w Katowicach i obecnie orzeka w sprawach cywil­nych w Sądzie Rejonowym w Chorzowie.

Jest autorką publikacji z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego.

Niniejsza rozprawa, stanowiąca zmody­fikowaną wersję pracy doktorskiej, przedstawia kwestie za­sięgu jurysdykcji krajowej sądów w sprawach wynikających z umów, szczegółowe zagadnienia zobowiązania branego pod uwagę w ustalaniu jurysdykcji oraz analizę użytego w przepisie pojęcia miejsca wykonania umowy.

Z Wprowadzenia [fragment] :

Dnia 1 maja 2004 r., wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, w naszym państwie weszło w życie rozporządzenie Rady Unii Europejskiej (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych.

Rozporządzenie to w Unii Europejskiej obowiązuje już od 1 marca 2002 r. Jego przepisy stosuje się w sprawach o charakterze cywilnym lub handlowym, przy czym nie ma znaczenia rodzaj sądu rozpatrującego sprawę ani też rodzaj obowiązującej w sprawie procedury.

Reguluje ono nie tylko uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydanych w państwach członkowskich, lecz także jurysdykcję krajową w sprawach cywilnych i handlowych objętych jego zakresem zastosowania.

Ta dwoistość regulacji, z jednej strony — jurysdykcji krajowej, z drugiej — uznania i wykonywania orzeczeń, sprawia, że rozporządzenie stanowi akt prawny o podwójnym charakterze.

Wyłącza ono stosowanie odpowiednich krajowych przepisów procesowych, w tym regulujących jurysdykcję. Normy jurysdykcyjne mieszczące się w polskim Kodeksie postępowania cywilnego nie mają zatem zastosowania w zakresie objętym tą regulacją. Wynika to wprost z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP.

Jurysdykcja krajowa należy do przesłanek procesowych, które zezwalają na wszczęcie i prowadzenie postępowania. Oznacza ona ogólną kompetencję (właściwość) sądów danego państwa do rozpoznawania i rozstrzygania spraw cywilnych oraz do wykonywania innych czynności w postępowaniu cywilnym.

W niniejszej pracy rozpatrywany jest aspekt tego pojęcia w postaci tzw. właściwości międzynarodowej organów danego państwa do rozpoznawania spraw w postępowaniu cywilnym.

Brak jurysdykcji krajowej powoduje niedopuszczalność prawidłowego wszczęcia postępowania. Sąd bierze tę okoliczność pod uwagę z urzędu. Zgodnie z art. 1099 k.p.c., w razie stwierdzenia braku jurysdykcji krajowej sąd odrzuca pozew lub wniosek.

Wejście w życie przepisów zawierających zunifikowany system norm jurysdykcyjnych miało doniosłe znaczenie w zakresie postępowania cywilnego w krajach członkowskich Unii Europejskiej.

Należy już w tym miejscu zaznaczyć, że od 1 lutego 2000 r. obowiązuje w Polsce konwencja z Lugano z 16 września 1988 r. o jurysdykcji, uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych.
Zachowała ona nadal moc, jednak w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej reguluje jurysdykcję krajową tylko w relacjach ze Szwajcarią, Norwegią i Islandią ...

SPIS TREŚCI :

Wykaz skrótów

— Źródła prawa
— Organy orzekające
— Periodyki
— Inne

Wprowadzenie

Rozdział I
Czynniki brane pod uwagę w określaniu jurysdykcji w zakresie zobowiązań umownych

§ 1. Uwagi wstępne
§ 2. Interesy procesowe
1. Strony postępowania
2. Efektywny wymiar sprawiedliwości
3. Artykuł 5 pkt 1 a cele systemu jurysdykcji w rozporządzeniu nr 44/2001 i konwencji z Lugano
A. Ujednolicenie norm jurysdykcyjnych
B. Actor sequitur forum rei
§ 3. Interesy procesowe i ich realizacja w ramach jurysdykcji opartej na łączniku miejsca wykonania zobowiązania, przewidzianej w art. 5 pkt 1
1. Powód i pozwany
2. Pewność prawa i przewidywalność rozstrzygnięć
3. Interesy (gospodarcze) państw
4. Szczególne powiązanie pomiędzy właściwym sądem a stanem faktycznym, którego dotyczy rozstrzygnięcie
A. Przestrzenny związek ze stanem faktycznym
B. Zbieg jurysdykcji z właściwym prawem
C. Miejsce świadczenia i jego związek z materialnoprawnym obowiązkiem świadczenia po stronie dłużnika
§ 4. Podsumowanie

Rozdział II
Wykładnia i stosowanie rozporządzenia nr 44/2001 i konwencji z Lugano — zagadnienia ogólne
§ 1. Jurysdykcja oparta na łączniku miejsca wykonania zobowiązania (umowy)
1. Miejsce wykonania zobowiązania w prawie procesowym państw członkowskich
2. Łącznik normy jurysdykcyjnej z art. 5 pkt 1
§ 2. Obowiązująca regulacja
1. Konwencja z Lugano
2. Rozporządzenie nr 44/2001
§ 3. Pojęcie miejsca zamieszkania pozwanego w państwie członkowskim
1. Uwagi wstępne
2. Miejsce zamieszkania
3. Siedziba
§ 4. Cechy jurysdykcji uregulowanej w art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 i konwencji lugańskiej
1. Szczególny charakter jurysdykcji
2. Właściwość miejscowa — dwojaka funkcja normy jurysdykcyjnej
§ 5. Moment, w którym powinny zaistnieć przesłanki zastosowania art. 5 pkt1
§ 6. Wykładnia
1. Wykładnia konwencji brukselskiej oraz konwencji z Lugano
2. Metoda wykładni
3. Specyfika wykładni rozporządzenia nr 44/2001 jako aktu prawa wspólnotowego — stosunek do konwencji z Lugano

Rozdział III
Zasięg jurysdykcji uregulowanej w art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 i art. 5 pkt 1 konwencji lugańskiej

§ 1. Uwagi wstępne
§ 2. Wykładnia pojęć: „umowa” i „zobowiązanie wynikające z umowy”
§ 3. „Umowa” i „roszczenie wynikające z umowy” — analiza poszczególnych przykładów
1. Roszczenie wynikające z umowy a roszczenia deliktowe oraz zbieg roszczeń
A. Zobowiązanie wynikające z umowy lub z innego zdarzenia
B. Zbieg norm/roszczeń
a. Problem
b. Orzecznictwo Trybunału
c. Ocena
d. Stanowisko przedstawicieli doktryny
2. Spory o istnienie umowy
3. Skutki bezprawnego i krzywdzącego drugą stronę rozwiązania umowy
4. Wewnętrzne stosunki osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych
A. Stowarzyszenia
B. Spółki
C. Ocena
5. Opowiedzialność za zobowiązania podmiotu zależnego
6. Culpa in contrahendo
7. Żądanie uznania umowy za bezskuteczną
8. Odpowiedzialność za produkt
9. Odpowiedzialność lekarza
10. Bezpodstawne wzbogacenie
11. Negotiorum gestio
12. Jednostronne czynności prawne
13. Roszczenia wynikające z weksli i czeków
§ 4. „Umowy sprzedaży rzeczy ruchomych” i „umowy o świadczenie usług” w ujęciu art. 5 pkt 1 lit. b rozporządzenia nr 44/2001
1. Umowa sprzedaży rzeczy ruchomych
2. Umowy o świadczenie usług
§ 5. Odgraniczenie zasięgu jurysdykcji opartej na art. 5 pkt 1 zd. 1 od innych jurysdykcji oraz wyłączenia stosowania art. 5 pkt 1
1. Sprawy dotyczące czynów niedozwolonych i podobnych zdarzeń
2. Indywidualne umowy o pracę
3. Sprawy dotyczące ubezpieczeń
4. Sprawy dotyczące umów zawieranych z udziałem konsumentów
5. Jurysdykcje wyłączne
A. Sprawy dotyczące praw rzeczowych na nieruchomościach oraz najmu lub dzierżawy nieruchomości (art. 22 pkt 1)
B. Spółki i osoby prawne, ich uchwały (art. 22 pkt 2)
§ 6. Podsumowanie

Rozdział IV
Roszczenie brane pod uwagę w ustalaniu jurysdykcji na podstawie art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 i art. 5 pkt 1 konwencji z Lugano

§ 1. Zarys problematyki
§ 2. Konwencja z Lugano i konwencja brukselska
1. Wykładnia przepisu przez Trybunał
A. Trudności interpretacyjne
B. Rozstrzygnięcie Trybunału
C. Reakcje
D. Konsekwencje
2. Roszczenia pierwotne a roszczenia wtórne
A. Zasada
B. Przypadki wątpliwe
a. Roszczenie o zwrot świadczenia
b. Umowy przedwstępne
c. Zerwanie umowy sprzeczne z jej postanowieniami
C. Podstawa rozróżnienia
D. Ocena
3. Trudności w ustaleniu miarodajnego roszczenia
A. Sprawy dotyczące istnienia umowy
B. Umowy z trudnym do określenia miejscem wykonania
4. Rozróżnienie zobowiązania głównego i ubocznego
A. Przykłady zobowiązań o charakterze ubocznym
B. Wątpliwości
5. Powództwo dotyczące więcej niż jednego zobowiązania głównego
6. Powództwo dotyczące jedynie zobowiązań ubocznych
7. Odrzucenie przez Trybunał koncepcji świadczenia charakterystycznego
A. Stanowisko Trybunału
B. Ocena
8. Szczególny przypadek indywidualnych umów o pracę
§ 3. Nowa regulacja kwestii miarodajnego świadczenia w art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. i propozycje zmian w konwencji z Lugano
1. Podłoże reformy
A. Orzeczenia sądów państw-stron konwencji rozbieżne z wykładnią Trybunału
B. Artykuł 46 francuskiego Nouveau code de procédure civile
2. Linia orzecznictwa Trybunału przed nową regulacją
3. Nowa systematyka i zakres zastosowania art. 5 pkt 1
4. Konsekwencje nowego ujęcia
A. Jednolita jurysdykcja dla całej umowy
B. Rola teorii świadczenia charakterystycznego
5. Wykładnia przepisu art. 5 pkt 1 lit. a rozporządzenia nr 44/2001
§ 4. Wykładnia art. 5 pkt 1 konwencji z Lugano w świetle zmian w Unii Europejskiej
§ 5. Podsumowanie

Rozdział V
Miejsce wykonania zobowiązania

§ 1. Zagadnienia wstępne
§ 2. Materialnoprawne pochodzenie pojęcia „miejsce wykonania zobowiązania” : miejsce spełnienia świadczenia, „miejsce lokalizacji zobowiązania”
1. Miejsce spełnienia świadczenia
2. Procesowe znaczenie miejsca wykonania
§ 3. Ustalanie miejsca wykonania zobowiązania w braku porozumienia stron
1. Relacja pomiędzy faktycznym i „prawnym” miejscem wykonania zobowiązania
2. Sposób określania miejsca wykonania
A. Merytoryczna lex fori
B. Lex fori processualis
C.Prawo mające zastosowanie do stosunku umownego (zobowiązania)
D. Procesowa, autonomiczna definicja miejsca wykonania w rozumieniu art. 5 pkt1
3. Stanowisko Trybunału wyrażone w sprawie Tessili/Dunlop
A. Wyrok Trybunału
B. Reakcje na wyrok i propozycje rozwiązania problemu
4. Dalsze orzecznictwo
A. Wyroki Trybunału
B. Orzecznictwo sądów krajowych
5. Zastosowanie regulacji materialnych zawartych w umowach międzynarodowych — szczególny przypadek stosowania norm legis causae
6. Wielość miejsc wykonania
7. Konsekwencje wykładni pojęcia „miejsce wykonania zobowiązania” według właściwego prawa materialnego
A. Obciążenie sądu ustalaniem prawa właściwego i badaniem jego treści
B. Rozbieżne cele przepisów procesowych i materialnych
C. Niebezpieczeństwo rozbieżnych i nieprzewidywalnych rozstrzygnięć
D. Szczególny przypadek świadczeń pieniężnych
E. Nadmierne mnożenie podstaw jurysdykcji
8. Odmowa zmiany poglądu przez Trybunał
A. Sprawa GIE Groupe Concorde/„Suhadiwarno Panjan”
B. Sprawa Leathertex/Bodetex
§ 4. Propozycje alternatywnych rozwiązań
1. Teoria świadczenia charakterystycznego
2. Inne próby wykładni niezależnej od prawa materialnego
A. Wola stron
B. Równość stron pod względem ochrony ich interesów
C. Uwzględnianie okoliczności faktycznych w lokalizacji miejsca wykonania zobowiązania
3. Ocena
§ 5. Rozwiązanie przyjęte w art. 5 pkt. 1 lit. b rozporządzenia nr 44/2001
1. Dyskusja nad nową definicją miejsca wykonania umowy
2. Cele stawiane nowej regulacji
3. Nowa konstrukcja pojęcia „miejsce wykonania”
A. Świadczenie charakterystyczne
B. Określanie miejsca wykonania zobowiązania
a. Rola ustaleń faktycznych
b. Rola statutu obligacyjnego
4. Wielość miejsc wykonania
5. Konsekwencje: miejsce wykonania dla poszczególnych umów
A. Uwagi ogólne
B. Umowy sprzedaży rzeczy ruchomych
C. Umowy o świadczenie usług
§ 6. Podsumowanie

Rozdział VI
Porozumienie stron co do miejsca wykonania umowy

§ 1. Zarys problematyki
§ 2. Umowne ustalenie miejsca wykonania zobowiązania a umowa prorogacyjna
1. Umowne określenie miejsca wykonania umowy
2. Umowa prorogacyjna
§ 3. Stanowisko orzecznictwa w odniesieniu do regulacji konwencyjnej
1. Procesowe skutki ustalenia przez strony miejsca wykonania umowy
2. Krytyka
3. Korekta w orzecznictwie Trybunału
A. Sprawa MSG/Gravieres Rhénanes
B. Ocena
§ 4. Pozostałe wyłączenia skuteczności porozumień dotyczących miejsca wykonania zobowiązania
§ 5. Prawo właściwe w zakresie porozumienia dotyczącego miejsca wykonania zobowiązania/umowy
1. Prawo właściwe w zakresie umowy
A. Zasada
B. Częściowy wybór prawa
C. Ocena
2. Ogólne warunki umów
3. Kryteria kontroli procesowej skuteczności ustaleń miejsca wykonania zobowiązania
§ 6. Zmiany w art. 5 pkt 1 lit. b rozporządzenia nr 44/2001
1. Sformułowanie przepisu
2. Wątpliwości
3. Badanie skuteczności porozumień
4. Ocena
§ 7. Propozycje rezygnacji z możliwości umownego ustalania miejsca wykonania
§ 8. Podsumowanie

Zakończenie

Materiały

Bibliografia