Kultura książki ziem wschodniego i południowego pogranicza Polski (XVI-XX wiek). Paralele i różnice

Książka nagrodzona :

Wyróżnienie za Najlepszą Książkę Akademicką podczas XII Krajowych Targów Książki Akademickiej ATENA 2005 w Warszawie.

Z informacji wydawniczej :

Prezentowany tom zawiera 38 tekstów autorstwa przedstawicieli polskich i zagranicznych ośrodków naukowych, pracowników uczelni, instytutów naukowo-badawczych oraz bibliotek.

Zagadnienia związane ze społecznymi funkcjami piśmiennictwa przedstawiono z punktu widzenia bibliologii, prasoznawstwa i nauk o kulturze, głównie w ujęciu historycznym. Szkice uporządkowano w trzech częściach.

W pierwszej — Z problematyki teorii kultury książki na pograniczach — zamieszczono artykuły o tematyce bibliologicznej, prezentujące np. kulturę książki prawosławnego Podlasia w epoce renesansu, problematykę książki w wielonarodowościowym Lwowie w okresie renesansu i baroku, prawosławną książkę w Polsce międzywojennej.

Część druga — Wydawnictwa, drukarnie, książki, prasa — zawiera szkice dotyczące działalności wydawniczej.

W najobszerniejszej części trzeciej — Rozpowszechnianie rękopiśmiennej i drukowanej książki. Biblioteki, kolekcje historyczne, czytelnie — zebrano teksty poświęcone m.in. geografii rozprzestrzeniania się ukraińskich rękopiśmiennych ewangeliarzy kaznodziejskich, badaniom proweniencyjnym w zbiorach starych druków bibliotek naukowych w Polsce i na Białorusi, ocenie konserwatorskiej XIX-wiecznych druków lwowskich, dziejom księgozbiorów żeńskich klasztorów kontemplacyjnych wschodnich ziem dawnej Rzeczpospolitej w XIX wieku.

SŁOWO WSTĘPNE :

Problematyka kultury książki, jej obiegu i specyficznych funkcji na terenach zróżnicowanych etnicznie oraz wzajemnych wpływów piśmiennictwa różnych narodów nie została jeszcze wyczerpująco opracowana przez polskich czy też zagranicznych badaczy. Za mało jest ciągle prac na temat losów książki polskiej, wpisanej w kulturę narodów zamieszkałych na terenie Rzeczypospolitej w jej historycznych granicach, i książki zachodniouropejskiej w kulturze różnych narodów Centralnej i Wschodniej Europy.

Badacze białoruscy, ukraińscy, rosyjscy i inni zajęli się głównie dziejami książki cyrylickiej na tych terenach. Równie niezadowalający jest stan opracowań kultury książki południowego pogranicza i wzajemnych kontaktów polsko-słowackich i polsko-czeskich w tej dziedzinie. Wynika to z różnych trudności, związanych m.in. z dostępem do rozproszonych źródeł, oprócz tego samo pojęcie książki narodowej (etnicznej) nie zostało sprecyzowane. Stanowi ono jednak użyteczną kategorię badawczą, a jednocześnie narzędzie organizacji i funkcjonowania systemu książki: ruchu wydawnicze­go, księgarstwa, bibliografii, bibliotekarstwa, czytelnictwa.

Tym zagadnieniom poświęcono prezentowany tom, autorstwa przedstawicieli polskich i zagranicznych ośrodków naukowych (Petersburg, Mińsk, Wilno, Lwów, Moskwa, Martin), pracowników uczelni, instytutów naukowo-badawczych oraz bibliotek. Umożliwiło to konfrontacje polskich i za­granicznych badań nad historią i kulturą książki na wschodnich i południowych obszarach dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a w później­szym czasie Litwy, Białorusi i Ukrainy, w okresie od doby staropolskiej do współczesności.

Obszerny zasięg chronologiczny oraz wieloaspektowe ujęcie badanej problematyki umożliwiły ukazanie podobieństw i różnic między procesami i in­stytucjami powstawania, rozpowszechniania i recepcji słowa rękopiśmien­nego oraz drukowanego, a także relacji międzykulturowych. Autorzy publi­kowanych w niniejszym tomie szkiców zaprezentowali rolę i funkcję głównie druków polskich oraz cyrylickich na obszarach zróżnicowanych pod wzglę­dem etnicznym, na pograniczu kultury łacińskiej i tradycji bizantyjskiej.

Procesy i zjawiska związane ze społecznymi funkcjami piśmiennictwa przedstawiono z punktu widzenia bibliologii, prasoznawstwa oraz nauk o kulturze, głównie w ujęciu historycznym.

Równie dokładnie jest prezentowana problematyka społecznego obiegu książki, ze zwróceniem uwagi na biblioteki urzędowe, księgozbiory prywatne, stowarzyszeń naukowych i kościelnych oraz handel książką i prasę.

Zaznacza się także obecność zagad­nień recepcji tekstów: przedmiotem analiz są prywatne kolekcje, noty proweniencyjne i inne przejawy zainteresowań czytelniczych.

Tom został podzielony na trzy części. W pierwszej zamieszczono arty­kuły poświęcone teoretycznym i ogólnym zagadnieniom, dotyczącym problematyki bibliologicznej. W drugiej części ukazano działalność wydawni­czą, dzieje drukarń, książki i prasy.

W trzeciej omówiono rozpowszechnia­nie rękopiśmiennego i drukowanego słowa, głównie dzięki księgozbiorom i kolekcjom historycznym.

Prezentowany zbiór dowodzi żywotności intelektualnej ziem polskiego pogranicza, czego wyrazem jest kultura książki tych terenów, ukazująca nowe konteksty problematyki bibliologicznej, a zarazem wytyczająca perspekty­wy badawcze.

Jolanta Gwioździk
Edward Różycki



Uwaga ! Część tekstów opublikowano w językach naszych sąsiadów w tym cyrylicą.
[Tytuły tych prac podano poniżej w nawiasach kwadratowych].
Teksty te posiadają streszczenia w jęz. polskim i angielskim.


SPIS TREŚCI :

Słowo wstępne (Jolanta Gwoździk, Edward Różycki)


CZĘŚĆ PIERWSZA

Z PROBLEMATYKI TEORII KULTURY KSIĄŻKI NA POGRANICZACH


KRZYSZTOF MIGOŃ — Książka w perspektywie etnicznej

ГЕОРГИЙ ГОЛЕНЧЕНКО — Белорусская и восточнославянская печатная книга (некоторые аспекты компаративной типологии)
[ GEORGIJ GOLENCZENKO — Białoruska i wschodniosłowiańska książka drukowana (typologia porównawcza) ]

МIКOЛА НIКАЛАЕУ — Да пытання аб храналогii кнiжнай культуры Вялiкага Княства Лiтоускага
[ MIKOŁAJ NIKOŁAJEW — O problemie chronologii kultury książki Wielkiego Księstwa Litewskiego ]

ARVYDAS PACEVICIUS — W poszukiwaniu tożsamości. Kultura książki w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie oświecenia

EDWARD RÓŻYCKI — Problematyka książki w wielonarodowościowym Lwowie w okresie renesansu i baroku

ЛАРИСА ЩАВИНСКАЯ    — Книжная культура православного Подляшья в эпоху Ренессанса
[ LARISA SZCZAWIŃSKA — Kultura książki prawosławnego Podlasia w epoce renesansu ]

ЮРИЙ ЛАБЫНЦЕВ — Православная книжность межвоенной Польши (1918 — 1939)
[ JURIJ ŁABYNCEW — Książka prawosławna w międzywojennej Polsce (1918 — 1939) ]


CZĘŚĆ DRUGA

WYDAWNICTWA , DRUKARNIE , KSIĄŻKI , PRASA


ЛЮДМИЛА ИВАНОВА — Издание протестантских Библейских книг в Беларуси во второй половине XVI века
в контексте культурных связей с Польшей
[ LUDMIŁA IWANOWA — Wydanie protestanckich ksiąg biblijnych na Białorusi w drugiej połowie XVI wieku w kontekście związków kulturalnych z Polską ]

PIOTR CHOMIK — Drukarnie brackie na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVII wieku

ТАТЬЯНА РОЩИНА — Слоним в истории книжной культуры Великого княжества Литовского XVIII века: книгоиздание и книгособирание
[ TATIANA ROSZCZINA — Słonim w historii kultury książkowej Wielkiego Księstwa Litewskiego XVIII wieku : wydawnictwo i kolekcjonowanie ksiąg ]

ZOJA JAROSZEWICZ-PIERESŁAWCEW — Druki cyrylickie w Wielkim Księstwie Litewskim. Analiza organizacji wydawania

ГАЛИНА КИРЕЕВА — Гродненские издания XVIII века: к созданию национальной ретроспективной библиографии Беларуси
[ GALINA KIREJEWA — Grodzieńskie wydania XVIII wieku : o utworzeniu narodowej retrospektywnej bibliografii Białorusi ]

MARIOLA JARCZYKOWA — Druki funeralne poświęcone Januszowi I Radziwiłłowi

ВIРА ФРИС — Кирилична рукописна книга украiнсько-польського пограниччя XVI-XVII столiть
[ WIRA FRYS — Rękopiśmienna księga cyrylicka na pograniczu ukraińsko-polskim w XVI — XVII wieku ]

JOLANTA BYCZKOWSKA-SZTABA — Graduał benedyktynek lwowskich — zabytek monodii chorałowej. Próba analizy źródłoznawczej

IРИНА КАЧУР — Французька перекладна книга у Львовi в другiй половинi XVIII столiття
[ IRYNA KACZUR — Książka tłumaczona z języka francuskiego we Lwowie w drugiej połowie XVIII wieku ]

DARIUSZ ROLNIK — Rosja w polskiej literaturze politycznej okresu Sejmu Czteroletniego (1788 — 1792)

JERZY JAROWIECKI — Czy Lwów był „pustynią kulturalną"? Czasopisma społeczno-kulturalne i literackie w latach autonomii galicyjskiej

STANISŁAW PORĘBA — Autor, czasopismo, książka. Reguły wydawnicze w Rosji współczesnej i ich historyczne źródła

ZDZISŁAW JANECZEK — „Wiadomości Polskie" (1914 — 1919) — od genezy tygodnika do jego przesłań polityczno-społecznych

DANUTA SIERADZKA — Polskie gazety i czasopisma na dawnych Kresach Wschodnich (1989—2001)


CZĘŚĆ TRZECIA

ROZPOWSZECHNIANIE RĘKOPIŚMIENNEJ I DRUKOWANEJ KSIĄŻKI.
BIBLIOTEKI, KOLEKCJE HISTORYCZNE, CZYTELNIE


HALINA CZUBA — Geografia rozprzestrzenienia się ukraińskich rękopiśmiennych ewangeliarzy kaznodziejskich

ELŻBIETA WOJNOWSKA — Ponad granicami narodów i religii. Środkowoeuropejski repertuar muzyki religijnej XVI/XVII wieku
w kolekcjach druków i rękopisów muzycznych Europy Centralnej

JERZY REIZES-DZIEDUSZYCKI — Działalność kulturalna i naukowa Czytelni Akademickiej we Lwowie w latach 1867 — 1877

BARBARA PYTLOS — Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917 — 1919 Zofii Kossak jako dokument niszczenia księgozbiorów domowych na Wołyniu

ОЛЬГА КОЛОСОВСЬКА — Бiблiотека Антона Петрушевича — джерего до вивчення мiжслов'янських культурних взаемин
[ OLGA KOŁOSOWSKA — Biblioteka Antoniego Petruszewicza jako źródło badań międzysłowiańskich badań kulturowych ]

JOLANTA M. MARSZALSKA — Archiwum i biblioteka książąt Sanguszków w Sławucie. Stan badań

НАТАЛIЯ ШВЕЦЬ — Рукописний фонд Науковоi бiблiотеки Львiвського нацiонального унiверситету: матерiали до iсторii формування
[ NATALIA SZWEC — Rękopiśmienne zbiory Biblioteki Naukowej Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego. Materiały dotyczace historii kształtowania księgozbioru ]

DIANA PIETRUCH-REIZES — Biblioteka Wydziału Krajowego we Lwowie 1861— 1914

MARIA PAWŁOWICZOWA — Książka w dawnym Stanisławowie w latach 1662 — 1939

EWA MROWIEC — Ocena konserwatorska XIX-wiecznych druków lwowskich na wybranych przykładach

EWA WÓJCIK — Polski ruch księgarski we Lwowie w okresie dwudziestolecia międzywojennego

ВЛАДИМИР ДЕНИСОВ — Библиотеки минских католических монастырей ХVIII — XIX веков
[ WŁADIMIR DENISOW — Biblioteki klasztorów katolickich w Mińsku w XVIII — XIX wieku ]

IWONA PIETRZKIEWICZ — Źródła do badań bibliotek kanoników regularnych na terenie Rzeczypospolitej, Śląska i w Wielkim Księstwie Litewskim

JOLANTA GWIOŹDZIK — Dzieje księgozbiorów żeńskich klasztorów kontemplacyjnych wschodnich ziem dawnej Rzeczypospolitej w XIX wieku

MARIA PIDŁYPCZAK-MAJEROWICZ — Badania proweniencyjne w zbiorach starych druków bibliotek naukowych w Polsce i na Białorusi

LILIA KOWKIEL — O zakupach książek na prowincji litewsko-białoruskiej w pierwszej połowie XIX wieku

LEONARD OGIERMAN — Impresorzy inkunabułów z cieszyńskich kolekcji bibliotecznych

KLÁRA KOMOROVÁ — Humanisticko-reformačná knižnica Melchiora Krupeka v kontexte pol'ských a slovenských dejín
[ KLARA KOMOROVA — Humanistyczno-reformacyjny księgozbiór Melchiora Krupki na tle polsko-słowackich kontaktów kulturalnych ]


W książce zamieszczono następujące ilustracje :

Ilustracje barwne na wkl. z papieru kredowego do tekstu Graduał benedyktynek lwowskich ...  :

Fot. 1. Zesłanie Ducha Świętego — początek formularza...
Fot. 2. Zesłanie Ducha Świętego — werset allelujatyczny i sekwencja ...
Fot. 3. Nativas S. Marie Virginis (8 września) — introit ...
Fot. 4. In festo Purificationnis BMV (2 lutego) — introit ...

Ilustracje czarno-białe :

Do tekstu Geografia rozprzestrzenienia się ukraińskich rękopiśmiennych ewangeliarzy kaznodziejskich :

Rys. 1. Schemat rozpowszechnienia rękopiśmiennych ewangeliarzy kaznodziejskich

Do tekstu Książka w dawnym Stanisławowie w latach 1662 — 1939 :

Fot. 1. Dzieło stanisławowskich jezuitów wydrukowane we Lwowie w 1732 roku, karta tytułowa
Fot. 2. Kalendarz na rok 1845, drukowany w Stanisławowie, karta tytułowa
Fot. 3. Reklama czytelni prowadzonej od 1886 roku przez księgarnię A. Staudachera w Stanisławowie
Fot. 4. Katalog wystawy historycznej miasta Stanisławowa - druk bibliofilski tłoczony w oficynie Stanisława Chowańca w 1928 roku


Część tekstów uzupełniono tabelami i aneksami :

[ GEORGIJ GOLENCZENKO — Białoruska i wschodniosłowiańska książka drukowana (typologia porównawcza) ] — 2 tabele

Druki cyrylickie w Wielkim Księstwie Litewskim. Analiza organizacji wydawania
Tabela 1— Produkcja druków cyrylickich w Wielkim Księstwie Litewskim do 1800 roku

Polskie gazety i czasopisma na dawnych Kresach Wschodnich (1989—2001)
Aneks 1 — Książki Biblioteki „Magazynu Wileńskiego"-
Aneks 2 — Wykaz gazet i czasopism wydawanych na terenie Litwy, Białorusi i Ukrainy (1989—2001)
Aneks 3 — Biblioteka „Wołanie z Wołynia"

Biblioteka Wydziału Krajowego we Lwowie 1861— 1914
Tabela 1 — Zbiory Biblioteki Wydziału Krajowego we Lwowie

Ocena konserwatorska XIX-wiecznych druków lwowskich na wybranych przykładach — 3 tabele + aneks