Tragedia polska drugiej połowy XIX wieku - wzorce i odstępstwa - Marek Dybizbański

wydano w serii : OBSZARY LITERATURY I SZTUKI


Z notatki wydawniczej :

Problem tragedii w świadomości estetycznej i w literaturze drugiej połowy XIX wieku ujęty w formie rekonstrukcji wyobrażeń epoki w ich kontekstualnych powiązaniach.
Zasadniczą strategię badawczą stanowi konfrontacja programów krytycznych, promujących określone wzorce, z praktyką pisarską, odsłaniającą świadome odstępstwa – w ujęciu typologicznym i chronologicznym.

Praca adresowana zasadniczo do specjalistów – historyków literatury i teatru oraz studentów filologii polskiej – dzięki zamierzonej redukcji specjalistycznej terminologii mogłaby jednak wzbudzić zainteresowanie szerszych kręgów.

Z recenzji wydawniczej prof. Zofii Mocarskiej-Tycowej :

Praca ta jest pierwszym wieloaspektowym, scalającym, a więc monograficznym ujęciem problemu tragedii w świadomości estetycznej i w literaturze drugiej połowy XIX wieku, rozpatrywanym na bogatym materiale literackim w rozległych kontekstualnych powiązaniach. [...] Wartością rozprawy, szczególnie godną podkreślenia, jest odtworzenie w niej ówczesnej świadomości gatunkowej różnych odmian dramatu w polskiej myśli estety­cznej — krytycznoliterackiej i teatralnej, skonfrontowanie owej świadomości z twórczymi realizacjami gatunku — literackimi i scenicznymi, a wszystko to w kontekście zachodnioeuropejskiej, zwłaszcza niemieckiej i francuskiej, teorii i praktyki pisarskiej. Inną godną podkreślenia (i oryginalną) wartością pracy są bardzo wnikliwe interpretacje dramatów ówczesnych twórców:
Łętowskiego, Bełcikowskiego, Szujskiego, Rapackiego, Glińskiego oraz nakreślenie bogatych ich kontekstów.


Z recenzji wydawniczej prof. Izoldy Kiec :

Praca Marka Dybizbańskiego Tragedia polska drugiej połowy XIX wieku — wzorce i odstępstwa jest obszerną monografią problemu, rzetelną i wyczerpującą. [...] Na uwagę zasługuje uczciwość badawcza autora. Wszystkie swe tezy Marek Dybizbański rzetelnie dokumentuje i przeprowa­dza szczegółowe analizy. Gdy jednak odpowiedź na stawiane pytania nie jest — bo nie może być — jednoznaczna, autor pozostawia kwestię otwartą. Nie nagina faktów, nie narzuca odczytań ani interpretacji. [...]
Ów skomplikowany i wielo­wątkowy temat ujmuje autor w interesującej formule: „wzorce i odstępstwa", i ta właśnie formuła jest podstawą kompozycji pracy, gdzie w ramy kolejnych sekwencji wpisana została — jakże ta ważna — chronologia. Bardzo ciekawym zabiegiem wydaje się zastosowanie ramy kompozycyjnej, jaką są rozważania na temat misterium.


Z Wprowadzenia [fragment] :

Przybywa ostatnio prac poświęconych dramaturgii drugiej połowy XIX wieku. Nie sposób ich wymienić, nie ryzykując przeoczenia jakiejś najnowszej rozprawy, która prawdopodobnie w książce zbiorowej lub czasopiśmie drukuje się właśnie w chwili pisania tych słów.
Wolno przypuszczać, że przyczyna renesansu tej problematyki w dzisiejszych badaniach stanie się kiedyś przedmiotem osobnych dociekań.

Pomimo rosnącej liczby studiów szczegółowych nie zmienił się zasadniczo kanoniczny wizerunek epoki postrzeganej jako czas kryzysu nie tylko samej tragedii, ale nawet świadomości tragicznej. Dźwigała zresztą to piętno od zawsze, co poświadczają diagnozy formułowane przez ówczesnych krytyków (Choińskiego, Kaszewskiego i innych). Co prawda Marian Szyjkowski w latach dwudziestych XX wieku prezentował Dzieje nowożytnej tragedii polskiej jako proces ciągły, ale w badaniach powojennych między opracowaniami chronologicznie określonych form tragedii neoklasycystycznej (autorstwa Dobrochny Ratajczakowej) i młodopolskiej (w wykonaniu Ireny Sławińskiej) zadomowiła się wymowna luka...


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie

Rozdział I
Tradycja i projekcja — średniowieczne misterium czy starożytna tragedia?

Teatr Lekcji XVI    
Od antycznej formy do religii i od religii do formy chrześcijańskiej
Mitologia na scenie   

Rozdział II
Warsztat tragediopisarza drugiej połowy XIX wieku

Czytanie Arystotelesa   
„Jak się robi sztuka dla teatru?"    
Przepis na tragedię z dziejów narodowych   
Tragizm i historia na scenie     

Rozdział III
Klasycyzacja romantyzmu   

Konwencja teatru Wiktora Hugo — bumerang dziewiętnastowiecznej sceny
Szekspiromania i dwa dramaty o Samuelu Zborowskim z roku 1856
Miejsce Słowackiego   
Dwa modele tragedii (pre)historycznej   
Lata sześćdziesiąte: przesilenie szekspirowskie i „stabilizacja" w dramaturgii Szujskiego
Tragedia „o ciężkim rynsztunku i retorycznych przyborach neoklasycyzmu niemieckiego" i „dobrze skrojony" Hamlet Adama Bełcikowskiego
Józefa Szujskiego Hamlet-Lubomirski     
Wokół przełomów z lat siedemdziesiątych   
Konkurs dramatyczny 1875     
O epokach kameralnych i epokach widowiskowych    
Inspiracje Calderonowskie   
Wcielenia Dziewicy Orleańskiej   

Rozdział IV
Kilka pojedynczych faktów z ostatnich dwóch dziesięcioleci

Awantura o Larika   
Histrioni Wincentego Rapackiego — opowieść o cudzie, który przeszkodził realiście teatr w świątynię zamienić?
Almanzor Kazimierza Glińskiego — średniowieczne starcie kultur  w teatralnych kulisach wieku kupieckiego
Bolesława Śmiałego droga do tragedii misteryjnej

Zakończenie     

Indeks nazwisk i utworów dramatycznych