Własność ziemska w kasztelanii bytomskiej w średniowieczu - Sławomir Witkowski

Na podstawie zachowanych dokumentów archiwalnych oraz opublikowanych wydawnictw źródłowych autor przedstawił dzieje stosunków własnościowych w kasztelanii bytomskiej, w tym zwłaszcza własności ziemskie książęce, kościelne, rycerskie i mieszczańskie, stanowiące istotny element w średniowiecznej mozaice gospodarczej tego regionu.

Ze wstępu :

„ Niezwykle ważnym zagadnieniem w dziejach Górnego Śląska w średniowieczu jest problem stosunków własnościowych. Badania w tym zakresie nie zostały zakończone, a wiele kwestii nadal oczekuje omówienia. Jedną z nich jest pytanie o kształtowanie się stosunków własnościowych w zakresie własności ziemskiej w kasztelanii bytomskiej.
Przyczyną naszych rozważań nad stosunkami własnościowymi w kasztelanii bytomskiej jest specyficzny charakter tej ziemi. Przed 1179 r. kasztelania bytomska była częścią Małopolski.
Dopiero na mocy decyzji księcia krakowskiego, Kazimie­rza Sprawiedliwego, została przyłączona do księstwa raciborskiego pod rządami Mieszka Plątonogiego. Od tej pory dzieje kasztelanii bytomskiej zostały związane z Górnym Śląskiem. Pozostałością po dawnych związkach z Małopolską była przy­należność znacznej części tego obszaru do diecezji krakowskiej i utworzenie przez biskupów krakowskich dekanatu bytomskiego, obejmującego swym zasięgiem kasz­telanię bytomską i siewierską.
O specyficznym charakterze tego obszaru świadczy też ścieranie się wpływów diecezji krakowskiej z wrocławską.
Przykładem tego stanu rzeczy są parafie w Bujakowie, Chudowie i przejściowo w Woźnikach, podlegające jurysdykcji biskupów wrocławskich.
Obszar kasztelanii bytomskiej miał kształt czworoboku, a jej linie graniczne wyznaczały naturalne działy wodne Brynicy (dopływu Czarnej Przemszy), Kłodnicy (prawego dopływu Odry), Rawy, Małej Panwi oraz rozległe lasy na północy.
Jedynie w zachodniej części linie graniczne w znacznym stopniu pozbawione były naturalnych granic.

Przechodząc do stanu badań nad stosunkami własnościowymi w kasztelami bytomskiej należy zaznaczyć, iż niemal wszyscy badacze podejmujący tę tematykę rezygnowali z próby typologizacji własności (wielka, średnia i drobna własność) ...

Wobec tego dla przejrzystości naszych badań nad stosunkami własnościowymi na obszarze kasztelanii bytomskiej przyjęliśmy następujące kryteria własności:
wielka własność: od trzech wsi,
średnia własność: 2 wsie,
drobna własność: 0,5-1 wieś.

Cezury chronologiczne naszej pracy obejmują okres od połowy XII wieku aż po początki XVI stulecia.
Jest to przestrzeń czasowa, która obejmuje czas funk­cjonowania kasztelanii bytomskiej jak i jej zaniku w połowie XIV wieku.
Cezurę początkową wyznaczają najwcześniejsze wzmianki źródłowe na temat Bytomia, natomiast cezurę końcową określa pojawienie się nowych procesów społecznych na tym terenie, które odnoszą się już do czasów wczesnonowożytnych.

Uwzględniając wszystkie powyższe uwagi, w rozdziale pierwszym przedstawimy rozwój książęcej i rycerskiej własności ziemskiej w kasztelanii bytomskiej ...

W kolejnym rozdziale omówimy sytuację majątkową w zakresie własności ziemskiej Kościoła.
Rozpatrzymy m.in. jego pozycję majątkową na tle stanu posia­dania własności świeckiej.

W ostatnim rozdziale pracy przeanalizujemy sytuację własnościową w zakresie własności ziemskiej tutejszego mieszczaństwa... ”

SPIS TREŚCI :

Wstęp

Rozdział pierwszy
Ziemska własność książęca i rycerska w kasztelanii bytomskiej

Rozdział drugi
Własność kościelna

Rozdział trzeci
Ziemska własność mieszczańska w ziemi bytomskiej

Podsumowanie
   
Bibliografia