Joseph Wilpert 1857-1944. Archeolog chrześcijański. Życie i dzieło

Wydano w serii : Z Dziejów Kultury Chrześcijańskiej na Śląsku


Z notatki wydawniczej :

Z okazji 60. rocznicy śmierci wielkiego archeologa, przypadającej 13 lutego 2004 r., naukowe środowisko Uniwersytetu Opolskiego (Katedra Cywilizacji Śródziemnomorskiej Instytutu Historii wraz z Wydziałem Teologicznym) oraz Górnośląskie Centrum Kultury i Spotkań im. Eichendorffa w Łubowicach zorganizowały w dniach 9-12 maja 2004 r. obchody o charakterze naukowym, kościelnym i samorządowym. Zaproszeni zostali przedstawiciele różnorodnych środowisk, które reprezentował i łączył w sobie Joseph Wilpert. W Kamieniu Śląskim odbyło się międzynarodowe sympozjum z udziałem uczonych z Polski, Niemiec i Włoch. Książka ta udostępnia zawartość materiałów wygłoszonych podczas spotkań w Kamieniu Śląskim, Dzielowie i Głubczycach.


Z tablicy pamiątkowej w Dzielowie :

Ks JOSEF WILPERT

* 22 VIII 1857 EIGLAU - DZIELÓW
+ 13 II 1944 ROM - RZYM

PROTONOTARIUSZ APOSTOLSKI
WIELKI SYN ZIEMI GŁUBCZYCKIEJ
ŚWIATOWEJ SŁAWY ARCHEOLOG
CHRZEŚCIJAŃSKI BADACZ I ZNAWCA
KATAKUMB MALOWIDEŁ I SARKOFAGÓW
STAROCHRZEŚCIJAŃSKICH



SŁOWO ZACHĘTY DO CZYTELNIKA

Już starożytny mędrzec i zarazem pisarz natchniony nawoływał: „Wychwalajmy mężów sławnych (...) według następstwa ich pochodzenia" (Syr 44,1). Zawarł w tym  niemal naturalny obowiązek ludzkiego serca — rozumnego i kochającego — troskę, by dokonań człowieka „czas nie zaćmił i niepamięć".
Bo o tym, co dobre, chwalebne, trzeba głośno mówić, zwłaszcza gdy osoba wielkich zalet i zasług jest nam szczególnie bliska czy to ze względu na swe pochodzenie, czy wspólną drogę, czy podzielane wartości duchowe.

Takim był i pozostaje dla nas, mieszkańców Śląska, ks. prałat Joseph Wilpert (1857—1944), wywodzący się z Dzielowa, z Ziemi Głubczyckiej. Jego życie splotło się z powikłanymi losami Polski, Moraw, Czech i Niemiec.
Wyrósł na obrzeżach Baborowa i Głubczyc, z którymi wiązały go rodzinne początki, także wprowadzenie w naukę czytania i pisania, następnie nauki gimnazjalne i cenzus dojrzałości. To pozostało już w nim jako fundament ukształtowanej osobowości i trwałego świata duchowego. I chociaż udając się w 1878 r., w wieku lat 21, na dalsze studia do Innsbrucka na zawsze już pożegnał się z rodzinnymi stronami, to nie ukrywał, że właśnie ta ziemia i jej mieszkańcy, tak szczerze przywiązani do humanistycznych wartości, miały wpływ na jego myślenie, przeżycie wiary i zakorzenione poszukiwanie prawdy.
Zwłaszcza tej najważniejszej prawdy, bo związanej z porywami ludzkiego ducha.
W dalekim i pięknym świecie trafił nie tylko na bogatą przeszłość europejskiej drogi narodów i ich kultury, ale też podzielał formujący się wówczas entuzjazm dla badań historycznych, zwłaszcza tych opartych o niepowtarzalne przeżycie bliskiego kontaktu z zabytkami archeologicznymi. Chrześcijańskie cmentarze podziemne, czyli katakumby, ważny symbol rzymskich dziejów, stały się przedmiotem szczególnego zainteresowania ks. Wilperta — i to na całe życie.
Epoka, w której przyszło mu żyć, uczyła odpowiedzialnego ważenia argumentów empirycznych i takiemu wysiłkowi pragnął poświęcić swoje zdolności i siły. Z podziwu godnym samozaparciem zmierzał do jak najpełniejszego wywiązania się z tego fascynującego zadania, jakim było dla niego badanie tajemnic podziemnego świata Wiecznego Miasta.
Lata pracy i żelazna dyscyplina przyniosły wspaniałe osiągnięcia — na miarę swej epoki.
Zasłużył, by dziś jego nazwisko było obecne w najważniejszych światowych leksykonach i encyklopediach.
Zasłużył też, by jego samego przybliżyć dzisiejszemu pokoleniu, zwłaszcza żyjącemu na jego rodzinnej ziemi.

Z okazji  60. rocznicy śmierci wielkiego archeologa, przypadającej 13 lutego 2004 r., naukowe środowisko Uniwersytetu Opolskiego (Katedra Cywilizacji Śródziemnomorskiej Instytutu Historii wraz z Wydziałem Teologicznym) oraz Górnośląskie Centrum Kultury i Spotkań im. Eichendorffa w Łubowicach zorganizowały w dniach 9—12 maja 2004 r. obchody o charakterze naukowym, kościelnym i samo­rządowym. Zaproszeni zostali przedstawiciele różnorodnych środowisk, które reprezentował i łączył w sobie Joseph Wilpert. Zgromadzili się pracownicy nauki, ludzie Kościoła, zaangażował się samorząd Głubczyc. Nie mogło zabraknąć żyjących krew­nych prałata Wilperta z różnych zakątków.
W Kamieniu Śląskim odbyło się mię­dzynarodowe sympozjum z udziałem uczonych z Polski, Niemiec i Włoch.

Po zakończeniu części naukowej spotkania, po południu drugiego dnia sympo­zjum, w rodzinnej wiosce wielkiego uczonego, w Dzielowie, odbyła się uroczystość religijna połączona z odsłonięciem i poświęceniem tablicy upamiętniającej imię Josepha Wilperta. Ks. Zygfryd Pyka, witając licznie zebranych, przypomniał, że tutejsi mieszkańcy zawsze pamiętali o wielkim uczonym, co roku zamawiając Mszę św. za jego duszę. „Ale dziś obchodzimy szczególne święto.
Nasza społeczność pragnie, aby także ci, którzy na tej ziemi będą żyli długo po nas, pamiętali, że była ojczyzną wielkich ludzi.
Do nich zaliczamy też naszego rodaka, ks. Wilperta, który dzięki swym pracom nad zabytkami Wiecznego Miasta na stałe wpisał się w dzieje kultury europejskiej. Wielcy ludzie są darem Boga dla danej ziemi, zatem dziękujmy dzisiaj Bogu za to, że obdarzył nas ks. Josephem Wilpertem" — powiedział ks. Pyka.

Uroczystą Mszę św. pontyfikalną celebrował biskup ołomuniecki Josef Hrdlicek wraz z sufraganem opolskim Janem Kopcem, proboszczem Zygfrydem Pyką wraz z licznie zebranym okolicznym duchowieństwem. Homilię wygłosił ks. bp Jan Ko­piec.
Msza św. miała iście „europejski" charakter: w czasie liturgii używano trzech języków: polskiego, czeskiego i łacińskiego.
Nie pominięto też języka niemieckie­go, związanego z tą ziemią od najdawniejszych czasów: chór wykonał po niemiecku kilka pięknych pieśni religijnych.
Udział w Mszy św. wzięli nie tylko niemal wszyscy mieszkańcy Dzielowa, ale także wierni z sąsiednich miejscowości.
Przybyli oni nawet z Głubczyc, Prudnika i Raciborza. Po Mszy św. nastąpiło uroczyste odsłonięcie i poświęcenie zawieszonej na ścianie kościoła tablicy pamiątkowej z popiersiem uczonego. Starosta głubczycki, Dariusz Kasków, wygłosił przemówienie, w którym podkreślił, że ks. Joseph Wilpert był prawdziwym Europejczykiem i warto przypomnieć jego postać właśnie w mo­mencie wejścia Polski do Unii Europejskiej. Urodzony i wychowany na styku trzech języków i kultur — polskiej, niemieckiej i morawskiej — poświęcił swe życie war­tościom uniwersalnym, badając początki chrześcijaństwa, które ukształtowało oblicze Europy.
Wspaniała tablica upamiętniająca postać Josepha Wilperta, autorstwa artysty rzeźbiarza Adolfa Panitza, będzie przypominała następnym pokoleniom o śląskim uczonym, który dzięki wielkiemu talentowi, silnej woli i fenomenalnej pracowitości wszedł na stałe do grona najwybitniejszych światowych badaczy starożytnego świa­ta, szeroko rozsławiając imię swojej śląskiej ojczyzny.

Ufamy, że niniejsza książka, udostępniająca zawartość materiałów wygłoszonych podczas niezapomnianych spotkań w Kamieniu Śląskim, Dzielowie i Głubczycach, odda hołd wielkiemu naszemu Rodakowi, nade wszystko zaś wzbogaci i pogłębi świadomość korzeni, z których wyrosły nasze pokolenia.

Opole - Dzielów, w listopadzie 2006 r.

Bp Jan Kopiec i Joanna Rostropowicz


Joseph Wilpert, światowej sławy archeolog, odkrywca katakumb rzymskich, znawca malarstwa katakumbowego, sarkofagów i sztuki wczesnochrześcijańskiej, urodził się 21 lub 22 sierpnia 1857 r. w Dzielowie k. Baborowa w rodzinie chłopskiej.
Do szkoły podstawowej uczęszczał w Dzielowie, ale w dwunastym roku życia, podejmując naukę w głubczyckim gimnazjum, opuścił dom rodzinny i zamieszkał na stancji w Głubczycach...

Po ukończeniu szkoły średniej w 1877 r., oraz jednego semestru studium przygotowawczego z filozofii w 1878 r., odbył jednoroczną służbę wojskową. W semestrze zimowym 1880/1881 rozpoczął w Innsbrucku studia filozoficzno-teologiczne. Opublikował wówczas w wydawanym tam piśmie „Zeitschrift fur katholische Theologie" kilka pierwszych prac, w których zdradził swoje przyszłe zainteresowania naukowe archeologią chrześcijańską.

2 lipca 1883 r. Wilpert otrzymał święcenia kapłańskie... Za zgodą swojego bis­kupa, kardynała Fürstenberga z Ołomuńca, jesienią 1884 r. ks. Wilpert udał się na dwuletnie studia do Rzymu, gdzie otrzymał stypendium w Campo Santo Teutonico, kościelnej ins­tytucji naukowej sięgającej czasów Karola Wielkiego.
Zamierzał tam studiować archeologię chrześcijańską. Jednak okazało się, że rektor Campo Santo, ks. Anton de Waal, zajmujący się organizacją niemieckich badań kultury wczesnego chrześcijaństwa, był w tej dziedzinie samoukiem.
W jakimś sensie przewodnikiem naukowym ks. Wilperta był Giovanni Battista de Rossi, zwany „księciem katakumb", który w literaturze fachowej uchodzi za twórcę nowoczesnej archeologii chrześcijańskiej.
Ks. Wilpert z Battistą de Rossi był związany do jego śmierci w 1894 r.

Po siedmiu latach opuścił Campo Santo Teutonico i odtąd mieszkał w wynajmowanych mieszkaniach.
Ostatnie lata życia spędził w niemieckim hospicjum w Santa Maria dell'Anima; zmarł w wieku 87 lat, 13 lutego 1944 r. Miejsce ostatniego spoczynku znalazł na cmentarzu przy Campo Santo Teutonico, znajdującego się w sąsiedztwie bazyliki św. Piotra w Rzymie.

Osiągnięcia ks. Wilperta w zakresie badań nad sztuką starochrześcijańską i katakumbami są także dziś uważane za epokowe i przełomowe. Jeszcze na początku XX w. badacze katakumb posługiwali się kopiami malowideł z XVII w. Ks. Wilpert bardzo wcześnie zorien­tował się, że wykorzystywanie dawnych kopii jako źródeł do pracy badawczej jest błędem, ponieważ rysunki były niedokładne, nieraz zawierały poważne pomyłki, w związku z czym interpretacje dokonywane na ich podstawie były z gruntu fałszywe.
Ks. Josef Wilpert posta­wił sobie za cel osobiste zbadanie i udokumentowanie wszystkiego, co dotyczyło katakumb, sarkofagów i malarstwa świątynnego wczesnych wieków chrześcijaństwa, badając obiekty osobiście na miejscu, w podziemiach. Prowadził też badania naukowe we Francji, Hiszpanii i Afryce Północnej...




SPIS TREŚCI :

Słowo zachęty do Czytelnika


Joanna ROSTROPOWICZ
Rev. Josef Wilpert from Silesia — the Explorer of the Roman Catacombs
[Ks. Joseph Wilpert ze Śląska, badacz rzymskich katakumb]
tekst w jęz. angielskim, streszczenie w jęz. polskim

Peter MIKLISS DE DOŁĘGA
Josef Wilpert: Gedenken eines Familienangehörigen
[Joseph Wilpert. Wspomnienie krewnego]
tekst w jęz. niemieckim, streszczenie w jęz. polskim

Ks. Zygfryd PYKA
Kilka słów o Dzielowie, rodzinnej wsi prałata Josepha Wilperta

Bp Jan KOPIEC
Joseph Wilpert (1857—1944) w historiografii polskiej

Ks. Rudolf NIESZWIEC
Kościół katolicki na ziemi głubczyckiej

Stefan HEID
Neue Archivalien zu Prälat Joseph Wilpert
[Nowe materiały archiwalne dotyczące ks. Josepha Wilperta]
tekst w jęz. niemieckim, streszczenie w jęz. polskim

Józef BUDZYŃSKI
Gimnazjum w Głubczycach — dziedzictwo humanistycznej edukacji

Bp Jan KOPIEC
„Wychwalajmy mężów sławnych (...) według następstwa ich pochodzenia" (Syr 44,1).
Homilia z okazji 60. rocznicy śmierci ks. prałata Josepha Wilperta
(Dzielów, 11 maja 2004 r.)

Msza św. z okazji 60. rocznicy ks. Josepha Wilperta w kościele parafialnym w Dzielowie oraz
uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej. Zdjęcia ze zbiorów prywatnych rodziny ks. J. Wilperta