Prawo łaski w polskim systemie prawnym na tle powszechnym - Bartosz Baran

Ze Wstępu :

Głównym przedmiotem niniejszego opracowania jest wydobycie oraz omówienie problematyki związanej ze stosowaniem przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej indywidualnego prawa łaski.
W toku prac nad monografią okazało się, iż pełne przedstawienie poruszanej problematyki jest niemożliwym bez wyjścia poza obszar prawa karnego i sięgnięcia do zagadnień dotyczących także prawa konstytucyjnego, administracyjnego, a nawet cywilnego czy rodzinnego.
Co więcej, niezależnie od kwestii prawnych, instytucja prawa łaski okazała się nieść ze sobą obszerne pole rozważań o charakterze filozoficznym oraz filozoficzno-prawnym.
Wybór tematu podyktowany został przede wszystkim niezwykle doniosłą rolą, jaką indywidualne prawo łaski spełnia w systemie prawa, pozostając, pomimo zmieniających się warunków społeczno-prawnych, niezastąpionym elementem systemu prawnego, realizującym różnorodne cele i funkcje o charakterze publicznoprawnym. Do podjęcia powyższej problematyki skłaniał także brak w polskiej literaturze kompleksowych opracowań przywołanych zagadnień. Od czasu publikacji w 1965 r. monografii A. Murzynowskiego pt. „Ułaskawienie w Polsce Ludowej", nastąpiło głębokie przekształcenie całego sytemu procesowego, nie wspominając już o przeobrażeniach o charakterze ustrojowym.
Z kolei we współczesnych opracowaniach perspektywa badawcza zawężona zostaje do obszaru polskiego systemu prawnego, przy niemal całkowitym przemilczeniu regulacji i rozwiązań systemów obcych.
Przygotowując rozprawę, uznałem, iż z uwagi na tożsamość rudymentarnych elementów indywidualnego prawa łaski we wszystkich niemal zbadanych systemach prawnych, koniecznym jest przywołanie najważniejszych głosów przedstawicieli literatury obcojęzycznej nawiązujących do ułaskawienia, w szczególności w płaszczyźnie filozoficzno-prawnej, jak również w zakresie rozwiązań systemowych.
Dzięki temu możliwym stało się wykorzystanie szerszego spektrum poglądów oraz koncepcji, co w konsekwencji zaowocowało pełniejszą i bardziej pogłębioną analizą poruszanych zagadnień.
W toku prac nad rozprawą podjąłem także próbę zgromadzenia oraz przeanalizowania danych dotyczących wszelkich praktycznych aspektów wykorzystywania prawa łaski w latach 1991-2008, tak by - konfrontując wyniki rozważań teoretycznych z funkcjonującą praktyką - uzyskać  aktualny obraz roli miejsca prawa łaski w polskim systemie prawnym, a także by poczynić obserwacje umożliwiające nakreślenie obszarów wymagających wprowadzenia niezbędnych modyfikacji w formie normatywnej lub w zakresie istniejącej praktyki. W niniejszym opracowaniu zrezygnowano z rozbudowanych, teoretycznych rozważań dotyczących kwestii pobocznych oraz drugorzędnych dla istoty tematu monografii, tak by możliwym było sprawne poruszanie się po opracowaniu, a nadto szybkie odnajdywanie odpowiedzi na pojawiające się problemy oraz wątpliwości praktyki.

Pragnę podziękować Panu Profesorowi zw. dr. hab. Kazimierzowi Marszałowi, za pomoc i ukierunkowanie przy przygotowywaniu niniejszej monografii, a także za wiele cennych wskazówek, uwag i materiałów, które pozwoliły mi zgłębić istotę poruszanego problemu oraz spojrzeć na omawiane zagadnienie z różnych perspektyw.
Dziękuję również pracownikom instytucji, dzięki którym miałem możliwość skorzystania z wszelkich niezbędnych informacji oraz statystyk związanych ze stosowaniem prawa łaski w polskim systemie prawnym.
Do instytucji tych należy zaliczyć przede wszystkim Biuro Obywatelstw i Prawa Łaski Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także Wydział Statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości. Materiały i informacje uzyskane za ich pośrednictwem, stały się kanwą rozważań zawartych w monografii, owocujących licznymi wnioskami de lege ferenda.


SPIS TREŚCI :

Wykaz ważniejszych skrótów
WSTĘP   

ROZDZIAŁ I
MIEJSCE ŁASKI W SYSTEMIE PRAWA

ROZDZIAŁ II
GENEZA, ROZWÓJ ORAZ WSPÓŁCZESNE UJĘCIE NORMATYWNE PRAWA ŁASKI

1. Rys historyczny w ujęciu powszechnym
1.1. Okres przedoświeceniowy
1.2. Od Oświecenia do czasów współczesnych
2. Historia prawa łaski w Polsce
2.1. Okres przedrozbiorowy
2.2. Czasy zaborów
2.3. Okres II Rzeczypospolitej
2.4. Okres Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej
3. Prawo łaski w ujęciu doktrynalnym
4. Współczesny kształt normatywny prawa łaski w ujęciu powszechnym

ROZDZIAŁ III
MIEJSCE INSTYTUCJI UŁASKAWIENIA W SYSTEMIE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA W POLSCE

1. Organ uprawniony do stosowania indywidualnego prawa łaski
2. Istota prawa łaski
3. Zakres podmiotowy indywidualnego prawa łaski
4. Przedmiot indywidualnego prawa łaski
5. Prawo łaski wobec innych form korygowania prawomocnych rozstrzygnięć sądowych
5.1. Ułaskawienie a nadzwyczajne środki zaskarżenia
5.2. Instytucja nieważności orzeczeń
6. Ułaskawienie a inne formy łagodzenia nadmiernych dolegliwości kary
6.1. Odroczenie i przerwa wykonania kary
6.2. Warunkowe przedterminowe zwolnienie
7. Ułaskawienie a amnestia

ROZDZIAŁ IV
PRZESŁANKI STOSOWANIA PRAWA ŁASKI

1. Uwagi wprowadzające
2. Nadmierna dolegliwość prawomocnego orzeczenia skazującego
2.1. Istotna zmiana okoliczności sprawy po prawomocnym zakończeniu postępowania
2.2. Okoliczności pozostające poza zakresem kognicji sądowej
2.3. Formalna wadliwość rozstrzygnięcia
2. Przesłanki ułaskawienia o charakterze politycznym
3. Przesłanki ułaskawienia o charakterze emocjonalnym

ROZDZIAŁ V
POSTĘPOWANIE W PRZEDMIOCIE UŁASKAWIENIA W ŚWIETLE REGULACJI KODEKSU POSTĘPOWANIA KARNEGO

1. Charakter prawny postępowania ułaskawieniowego
2. Zasady i przesłanki postępowania ułaskawieniowego
3. Postępowanie na podstawie prośby o ułaskawienie
3.1. Prośba o ułaskawienie
3.2. Porządek czynności oraz organy postępowania ułaskawieniowego
3.3. Opinia w przedmiocie ułaskawienia
3.4. Pozostawienie prośby bez rozpoznania
3.5. Pozostawienie prośby bez dalszego biegu
3.6. Przerwa i wstrzymanie wykonania kary
4. Postępowanie ułaskawieniowe wszczynane z urzędu
4.1. Postępowanie wszczynane przez Prokuratora Generalnego
4.2. Postępowanie na polecenie Prezydenta RP

ROZDZIAŁ VI
FORMA I TREŚĆ AKTU ŁASKI

1. Kształt prawny aktu łaski
2. Ułaskawienie warunkowe
3. Czasowy zakres obowiązywania aktu łaski
4. Indywidualna abolicja
5. Dyspensa
6. Ułaskawienie amnestyjne

ROZDZIAŁ VII
WADLIWOŚĆ AKTU ŁASKI I JEJ KONSEKWENCJE

1. Uwagi wprowadzające
2. Odpowiedzialność konstytucyjna
3. Odpowiedzialność polityczna

ROZDZIAŁ VIII
WNIOSKI I UWAGI KOŃCOWE

ROZDZIAŁ IX
TABELE I WYKRESY
Wykaz literatury