Spectres of Shakespeare. Appropriations of Shakespeare In the Early English Gothic — Jacek Mydla

Z notatki wydawniczej :

Rozprawa Jacka Mydli podejmuje zagadnienie recepcji dzieł Williama Szekspira we wczesnym gotyku angielskim.
W kolejnych rozdziałach Autor szczegółowo omawia temat inspiracji szekspirowskich, które odnajduje w literaturze powstałej w latach 1764–1800. Mydla zaczyna od nakreślenia kontekstu historycznoliterackiego, który towarzyszył pojawieniu się gotyku w literaturze, by następnie przedstawić adaptacje i przetworzenia sztuk Szekspira oraz kwestię gotycyzacji poety (czyli przyswojenia jego dzieł przez zmieniające się kanony). W tym miejscu analizie zostały poddane fascynacje elementami nadprzyrodzonymi, które znalazły swoje odzwierciedlenie w sztukach Szekspira (m.in. na przykładzie Hamleta).
Sporo uwagi poświęcono także manifestom programowym Horacego Walpole’a i Ann Radcliffe, które w opinii literaturoznawców zapoczątkowały gotyk literacki. Autor przytacza również szereg przykładów zapożyczeń językowych, które określają zakres literackiego przywłaszczenia u wybranych autorów opisywanej epoki (motta, cytaty, aluzje słowne oraz imiona postaci). W dalszej części pracy Autor prezentuje te dzieła Szekspira, które w sposób szczególny ulegały procesowi zawłaszczenia. Definiując pojęcie gotyckości literackiej, omawia związki między gotykiem a tragedią Szekspirowską, odwołując się przy tym do wybranych przykładów. Na podstawie analizy Romea i Julii oraz Cymbelina opisane zostały związki między komedią i romansem Szekspirowskim oraz romansem gotyckim.
Monografia jest pozycją wyjątkową i w bardzo obszerny sposób prezentującą zjawisko ulegania gotycyzacji dzieł Szekspira.


Jacek Mydla – dr hab., adiunkt w Instytucie Kultur i Literatur Anglojęzycznych (Wydział Filologiczny UŚ), gdzie prowadzi zajęcia z historii literatury brytyjskiej oraz teorii literatury.
Jego zainteresowania i badania naukowe mają charakter zarówno historyczny, jak i teoretyczny i koncentrują się na wybranych zagadnieniach literaturoznawczych, np.: czas literacko przedstawiony; wpływy, zapożyczenia, intrtekstualność (szczególnie literackie „zawłaszczenia” twórczości Szekspira); groza literacka (wczesny i dziewiętnastowieczny „gotyk” w Anglii); teoria narracji (w tym zjawiska tajemnicy i suspensu). Autor ponad 30 artykułów oraz dwóch książek o charakterze monografii, które ukazały sie nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego: The Dramatic Potential of Time in Shakespeare (Katowice 2002) oraz Spectres of Shakespeare. Appropriations of Shakespeare in the Early English Gothic(Katowice 2009). Współredagował wiele tomów zbiorowych opracowywanych w Instytucie, w tym: Mapping Literary Spaces: Memory, Place, Locality (Katowice 2009) i A Culture of Recycling / Recycling Culture (Peter Lang 2011).

Ze streszczenia w języku polskim :

Jacek Mydla

Duchy Szekspira
Szekspirowskie inspiracje i zawłaszczenia we wczesnym gotyku angielskim

S t r e s z c z e n i e

Rozprawa poświęcona jest zjawisku twórczej recepcji sztuk Williama Szekspira we wczesnym gotyku angielskim, lata 1764 — 1800. Wpływy Szekspirowskie oraz gesty literackiego zawłaszczenia widoczne zarówno w powieści, jak i dramacie gotyckim analizowane są na szerokim tle obecności poety w osiemnastowiecznej kulturze angielskiej.
Książka podzielona jest na pięć rozdziałów. W rozdziale wprowadzającym omawiane są kolejno konteksty historyczny i teoretyczny związane z gotykiem literackim. Sformułowany zostaje problem łączący się z tzw. szekspirowskim długiem, jaki przedstawiciele wczesnego gotyku literackiego zaciągnęli u tego poety. Omówiono metodologię zastosowaną do materiału historycznoliterackiego, będącego przedmiotem badań.
Treść rozdziału drugiego stanowi zjawisko obecności Szekspira w osiemnastym wieku.
Kolejno omawiane aspekty to: adaptacje i przetworzenia sztuk Szekspirowskich, sukcesywne wydania dzieł Szekspira i ponawiane wysiłki edytorskie z nimi związane, coraz intensywniejszy obieg twórczości poety w formie książkowej, zmieniające się krytyczne oceny dramaturgii Szekspirowskiej (jej stopniowe uniezależnienie od neoklasycystycznych wpływów francuskich), narodziny w drugiej połowie stulecia zjawiska idolatrii (które znalazło swoją kulminację w Jubileuszu Szekspirowskim, zorganizowanym w 1769 roku w Stratfordzie przez Davida Garricka), ideologiczne (partyjne i nacjonalistyczne) uwikłania Szekspira, wreszcie sposoby szeroko pojętej reprezentacji — zarówno twórcy, jak i dzieła, w formie scenicznej (z wyeksponowaną rolą i statusem aktora szekspirowskiego, w szczególności Davida Garricka, Philipa Kemble'a i Sary Siddons) oraz artystycznej (np. malarstwo inspirowane sztukami). W rozdziale drugim przewija się, jako swoista ilustracja zmieniającego się statusu Szekspira, wątek fałszerstwa dokonanego przez Williama Henry'ego Irelanda. Zdarzenie to i skandal w życiu kulturalnym Londynu końca osiemnastego wieku ukazane są w swoich wielorakich uwikłaniach.
W rozdziale trzecim omawiana jest gotycyzacja poety, czyli to, jak Szekspir przed pojawieniem się i po pojawieniu się pierwszych dzieł zaliczanych do gotyku literackiego został przyswojony przez zmieniające się kanony literackie, które utorowały drogę do gwałtownego rozwoju gotyku w ostatniej dekadzie osiemnastego stulecia.
W pierwszej części rozdziału mowa jest o fascynacji elementami nadprzyrodzonymi w sztukach Szekspira i funkcjach, jakie w tym aspekcie pełniły teatralne przedstawiania motywów nadprzyrodzonych w Hamlecie i innych sztukach. Gotyckość poety ukazana zostaje w odniesieniu do myśli krytycznej podkreślającej jego znaczenie i wypracowującej kluczowe dla nowej poetyki sposoby pojmowania takich pojęć, jak wzniosłość i geniusz poetycki. Kolejne pokolenia krytyków, poczynając już od Johna Drydena, a skończywszy na Nathanie Drake'u, wypracowują podłoże sprzyjające kształtowaniu się owej poetyki, gdzie siłą inspirującą oraz egzemplifikacją jest geniusz poetycki Szekspira. Towarzyszącą tym procesom praktykę poetycką omówiono na przykładzie poezji Williama Collinsa i Thomasa Graya z jej otwarciem się na wyobraźnię i świat nadprzyrodzony. W dalszych częściach rozdziału mowa jest o „manifestach”, czyli tekstach programowych autorów, którzy zapoczątkowali gotyk literacki, mianowicie Horacego Walpole'a i Ann Radcliffe. W dalszych partiach rozdziału omawia się różnego rodzaju językowe zapożyczenia z Szekspira jako „materiał dowodowy”, wskazujący na zjawisko oraz zakres literackiego przywłaszczenia; należą do nich: motto Szekspirowskie, cytat i słowna aluzja oraz zapożyczone imiona postaci. Rozdział czwarty przedstawia w sposób systematyczny paralele z wybranymi sztukami Szekspira, przede wszystkim tymi, które poddane były intensywnemu procesowi zawłaszczania. Szczególną uwagę poświęcono tragediom Szekspirowskim, które stanowiły niewątpliwą inspirację dla przedstawicieli gotyku. Na wstępie autor dokonuje próby zdefiniowania gotyckości literackiej.
Czyni to w odniesieniu do niedookreślonego statusu gatunkowego gotyku literackiego oraz do sposobów użycia słów „gotyk” i „gotycki” oraz w kontekście współczesnych sporów krytycznych wokół definicji gotyku.
Przyjmując, jako najbardziej uzasadnioną, definicję zorientowaną na indukcyjnie określone elementy fundujące gotyk literacki, proponuje się zwrócenie uwagi z jednej strony na denotacje pojęcia gotyckości, jakie pojawiły się w osiemnastym stuleciu, z drugiej zaś na konieczność dynamicznego podejścia do gotyku literackiego w uzupełnieniu strukturalnie zorientowanej definicji. Omawiając związki gotyku z tragedią Szekspirowska, ukazano, na wybranych przykładach, podobieństwa i różnice w potraktowaniu konstytutywnych wątków grozy oraz współczucia. Obydwa elementy rozpatrzono zarówno w ich aspekcie strukturalnym (konstruowanie grozy), jak i tematycznym. Groza i współczucie są bowiem uwikłane również w przesłanie dzieła i służą eksponowaniu jego aspektów dydaktycznych.
Wreszcie, na przykładzie dwóch sztuk: Romea i Julii oraz Cymbelina, omówiono związki między komedią i romansem Szekspirowskim i romansem gotyckim. Rozdział piąty przedstawia uwikłanie Szekspira oraz jego twórczości w fenomen przynależący do ostatniej dekady osiemnastego wieku, czyli dramat gotycki. Zjawisko to omawia się najpierw w odniesieniu do szerszego kontekstu, w tym do dyskusji wokół kondycji dramatu angielskiego z przełomu stuleci, jak i przemian wewnątrz teatru.
Szczególną uwagę poświecono ideom programowym wysuniętym przez Joannę Baillie. Twórczość i teoretyczne stanowisko Baillie analizowane są w kontekście uwikłania zarówno dramatu gotyckiego, jak i Szekspira w reformę czy często podnoszoną potrzebę odnowienia narodowej tradycji dramatu oraz trudności, jakie taki projekt napotykał.
W dalszej części autor porusza kwestię wykorzystania w teatrze elementów nadprzyrodzonych oraz przetworzeń, jakim Szekspirowskie wątki i zapożyczenia zostały poddane w wybranych sztukach zaliczanych do gotyku, w szczególności w sztuce Lewisa The Castle Spectre (Duch zamczyska). We wnioskach podkreślono, iż, z jednej strony wczesny gotyk literacki jest, jak na to wskazuje zgromadzony i omówiony materiał historycznoliteracki, naznaczony obecnością Szekspira, będąc poniekąd konsekwencją obecności poety w osiemnastym wieku.
Z drugiej strony wskazuje się na zasadnicze różnice pomiędzy tym, jak rozumiana jest szekspirowskość, w szczególności w odniesieniu do tragedii z elementami nadprzyrodzonymi, jak Hamlet czy Makbet.
Wskazane zostają sposoby rozumienia szekspirowskiego charakteru wczesnego gotyku angielskiego. Zarysowano możliwość odniesienia gotyckości do Szekspira (jak też do innych twórców i dzieł nie należących do klasyki gotyku literackiego) i to, że uprawniony jest anachronizm, który przy pewnym potraktowaniu czy przeformułowaniu pojęcia gotyckości pozwala mówiąc o tym, iż poeta pod wpływem jego recepcji przez twórców gotyku uległ gotycyzacji.

Słowa-klucze: William Szekspir (Shakespeare), kult Szekspira, recepcja (przywłaszczenie, przyswojenie), wpływ, gotyk literacki, powieść osiemnastowieczna, dramat osiemnastowieczny, teatr, aktor szekspirowski, groza, współczucie, zjawiska nadprzyrodzone.

CONTENTS

[TREŚĆ]

Abbreviations
Foreword

I. Introduction. "Scratching the Surface"

Shakespeare, bastardy, and the "Gothic spawn"
The problem, or: the Shakespearean debt
The method, or: the ways to scratch

II. Shakespeare's Presence in the Eighteenth Century

Adapting, editing, circulating
Criticism and idolatry
Politicisation and nationalisation
Representation and imitation

III. The Gothicisation of Shakespeare

Shakespeare and the fascination of the supernatural
Shakespeare's "Gothicness" from Dryden to Drake
The Gothic manifestos: Walpole and Radcliffe
The Shakespearean epigraph
Proper names and verbal borrowings

IV. Between Tragedy and Romance: Structures and Themes in Fiction

Genres and modes; towards a definition of the literary Gothic
Terror and pity
Romance: Gothic and Shakespearean

V. Stage Spectres

Gothic drama and Gothic theatre — the historical context
Staging the supernatural

Conclusion

Bibliography
— Primary sources
—— Literary Gothic
—— Shakespeare — original plays, adaptations, poems
—— Miscellanea
— Secondary sources

Name Index
Shakespeare Index

Streszczenie
Résumé