Zróżnicowanie przestrzenne struktur ludnościowych w miastach województwa katowickiego w latach 1978-1988

Z notatki wydawniczej :

W publikacji przedstawiono kształtowanie się zróżnicowań przestrzennych struktur ludnościowych w 45 miastach województwa katowickiego w latach 1978–1988. Celem przeprowadzonego badania było określenie charakteru zróżnicowania przestrzennego struktury wieku, wykształcenia i zatrudnienia w miastach o różnej wielkości, różnych funkcjach, genezie oraz położeniu w rejonie, a także próba zaprezentowania czynników powodujących to zróżnicowanie.

Dokonano analizy zróżnicowań przestrzennych struktur ludnościowych w kontekście kształtowania się klasycznych modeli struktury przestrzennej miasta oraz w odniesieniu do koncepcji centrum – peryferie.

WPROWADZENIE :

W niniejszym opracowaniu podjęto próbę określenia zróżnicowania przestrzennego struktur ludnościowych w miastach różnej wielkości, położonych w granicach jednego województwa. Dotychczasowe badania w tym zakresie dotyczyły przede wszystkim miast dużych, na ogół analizowano też tylko pojedyncze, wybrane miasta. W zasadzie zagadnienie struktur przestrzenno-społecznych miast stało się przedmiotem badań geograficznych w Polsce dopiero na początku lat siedemdziesiątych. Opracowano je między innymi dla następujących miast: Krakowa, Łodzi, Poznania, Torunia, Warszawy oraz Wrocławia.

Przeprowadzono również badania miast województwa katowickiego. G. Węcławowicz (1988a, 1989) do badań struktury społeczno-przestrzennej Katowic wykorzystał 38 cech analitycznych, charakteryzujących strukturę wieku, zatrudnienia, wykształcenia, gospodarstw domowych i warunków mieszkaniowych. Dokonano analizy w układzie 243 rejonów spisowych Katowic i zastosowano metodę składowych głównych. Na podstawie tejże analizy stwierdzono między innymi istnienie obszarów o względnej koncentracji czy segregacji poszczególnych grup zawodowych i społecznych. Z kolei J. Runge (1995) podjął próbę przedstawienia głównych typów strukturalnych przestrzeni demograficzno-społecznej Katowic. W pracy korzystano z materiałów narodowego spisu powszechnego z 1988 roku, analizą obejmując 50 mierników z zakresu struktury wieku, wykształcenia, zatrudnienia oraz gospodarstw domowych. Analizę empiryczną przeprowadzono w układzie 27 jednostek urbanistycznych Katowic, korzystając z następujących metod badawczych: taksonomii wrocławskiej oraz modelu średnich arytmetycznych. Stwierdzono, że uzyskany obraz zróżnicowań przestrzennych charakteryzuje się niejednorodnym rozkładem udziału poszczególnych cech w przestrzeni miasta. Spośród miast województwa katowickiego zbadano także wewnątrzmiejskie zróżnicowania demograficzno-społeczne Tychów w latach 1978–1988 (Kantor-Pietraga, Runge, 1997). Analizą objęto strukturę wieku, wykształcenia, zatrudnienia i gospodarstw domowych w układzie 173 rejonów statystycznych miasta w jego obecnych granicach, tj. od 1991 roku. Do badań zastosowano statystyczną analizę wielozmienną (taksonomia wrocławska, model średnich arytmetycznych).

Ogólnie stwierdzono, że zmiany przestrzenne w strukturach demograficzno-społecznych Tychów w latach 1978–1988 sprowadzić można do dwóch zasadniczych tendencji: niwelowania różnic w stopniu koncentracji określonych struktur w przestrzeni miejskiej oraz przesunięcia przestrzennego środka ciężkości aktywności demograficzno-społecznej na południe miasta.

Badania te stały się podstawą pewnych ogólnych ustaleń naukowych o porządku przestrzennym struktur ludnościowych w miastach i sygnalizowały potrzebę dalszych szczegółowych badań w tym zakresie. Brak opracowań, w których uwzględniano by cały region, uzasadnia fakt, dlaczego badaniami objęto wszystkie 45 miast województwa katowickiego (1988 rok). Są to miasta o różnej wielkości, funkcjach, genezie oraz położeniu w regionie. Z kolei analiza trzech podstawowych struktur: wieku, wykształcenia i zatrudnienia, zarysowała całościowy obraz charakterystyki struktur ludnościowych. Takie kompleksowe opracowanie ukazujące, jak kształtują się struktury przestrzenne ludności w obszarze odznaczającym się silnym zurbanizowaniem, może istotnie poszerzyć obecny stan badań.

Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest określenie charakteru zróżnicowania przestrzennego takich struktur, jak struktura wieku, wykształcenia i zatrudnienia w miastach województwa katowickiego w latach 1978–1988, jak również próba przedstawienia czynników powodujących te zróżnicowania. Hipotezy badawcze określono następująco:

I. Zróżnicowanie przestrzenne struktur ludnościowych ma charakter segregacyjny i tworzy uporządkowane formy geometryczne w granicach miasta.
II. Zróżnicowanie przestrzenne struktur ludnościowych porządkuje się w różnym natężeniu w relacji centrum – otoczenie w granicach miasta.


TREŚĆ :

Wprowadzenie

1. Założenia metodyczne i materiały źródłowe

2. Badania struktur społeczno-przestrzennych miast w Polsce – zarys literatury

3. Zróżnicowanie przestrzenne struktury wieku, wykształcenia i zatrudnienia w miastach województwa katowickiego w latach 1978–1988

3.1. Klasyczne modele struktury przestrzennej miasta a zróżnicowanie przestrzenne badanych zjawisk ludnościowych

3.2. Koncepcja centrum – peryferie w świetle badanych zróżnicowań ludnościowych

4. Typologia struktur ludnościowych w miastach województwa katowickiego

5. Miasta województwa katowickiego w podziale na rejony statystyczne z wyznaczonymi centrami

6. Podsumowanie i wnioski

Literatura

Summary
Zusammenfassung


MIASTA WOJEWÓDZTWA KATOWICKIEGO PRZYJĘTE DO ANALIZY :

1. BĘDZIN
2. BRZESZCZE
3. BUKOWNO
4. BYTOM
5. CHORZÓW
6. CHRZANÓW
7. CZECHOWICE-DZIEDZICE
8. CZELADŹ
9. DĄBROWA GÓRNICZA
10. GLIWICE
11. JASTRZĘBIE ZDRÓJ
12. JAWORZNO
13. KATOWICE
14. KNURÓW
15. KUŹNIA RACIBORSKA
16. LESZCZYNY
17. LIBIĄŻ
18. ŁAZISKA GÓRNE
19. ŁAZY
20. MIKOŁÓW
21. MYSŁOWICE
22. OGRODZIENIEC
23. OLKUSZ
24. ORZESZE
25. PIEKARY ŚLĄSKIE
26. PORĘBA
27. PSZCZYNA
28. PYSKOWICE
29. RACIBÓRZ
30. RUDA ŚLĄSKA
31. RYBNIK
32. SIEMIANOWICE ŚLĄSKIE
33. SIEWIERZ
34. SŁAWKÓW
35. SOSNOWIEC
36. ŚWIĘTOCHŁOWICE
37. TARNOWSKIE GÓRY
38. TOSZEK
39. TRZEBINIA
40. TYCHY
41. WODZISŁAW ŚLĄSKI
42. WOLBROM
43. ZABRZE
44. ZAWIERCIE
45. ŻORY