Architektura drewniana

Od Wydawców

Oddajemy w Państwa ręce kolejny tom Wiadomości konserwatorskich województwa śląskiego.
Wiodącym tematem tegorocznego wydawnictwa jest architektura drewniana.
Pomimo że te zabytki nie dominują w krajobrazie naszego województwa, są jego niezwykle cennym elementem.
Najważniejszą grupę stanowią kościoły drewniane. Najstarsze zachowane z nich pochodzą z XV wieku, najmłodsze (zabytkowe) z lat dwudziestych XX wieku.
Duża ich część zachowała się w prawie pierwotnym kształcie, w miejscu powstania.
W wiekach ubiegłych były rozbudowywane, powiększane i upiększane. Wiele z nich zachowało oryginalne, zabytkowe wyposażenie. Charakter większości z tych małych, przeważnie wiejskich kościołów spowodował, że ominęły je wielkie przemiany i przekształcenia charakterystyczne dla wieków XIX i XX.
Przy swych nadal pełnionych funkcjach sakralnych są swoistym wehikułem czasu, żywym muzeum.

Zabytkowa architektura drewniana to nie tylko kościoły. Niegdyś, jesz­cze w końcu XVIII wieku drewniane domy stanowiły większość zabudowy miejskiej. Dzisiaj pozostały jedynie jej relikty.
Zachowała się jeszcze zabudo­wa drewniana wsi, zwłaszcza w rejonach górskich - Beskidu Śląskiego i Ży­wieckiego.
Niestety, postępujące procesy urbanizacji, przejmowanie miejskich wzorów zabudowy, „kolonizacja" wiejskich obszarów przez mieszkańców wielkich miast, budujących tu swoje letnie rezydencje, a także (niestety) roz­wój turystyki sprawiają, że stare, drewniane wiejskie chałupy stają się dziś zagrożone.
Jedną z możliwości uratowania pamięci po nich są skanseny.

By uzupełnić mozaikę form budownictwa drewnianego, należy wspomnieć jeszcze o dawnych książęcych pałacach myśliwskich, spichlerzach, karczmach, fascynujących obiektach techniki, w tym unikalnej wieży Radiostacji Gliwickiej — zabytku-pomniku tragicznych wydarzeń wojennych czy niezwykłym obser­watorium meteorologicznym PAN w Raciborzu.

Od kilku lat architektura drewniana stanowi priorytet dla Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu dotacji na prace konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. Dzięki tej polityce, determinacji właścicieli, wsparciu finansowym Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Marszałka Województwa Śląskiego i samorządów przeprowadzono w ostatnich latach wiele remontów konserwatorskich m.in. kościołów w Bielowicku, Bobrownikach, Bruśku, Cięcinie, Gliwicach-Ostropie, Łaziskach, Poniszowicach, Smolnicy, Szałszy, Wilczy, Zacharzowicach, Żernicy, dawnego pałacyku my­śliwskiego Habsburgów, dziś schroniska PTTK w Wiśle. Ogólnopolską na­grodą „Zabytek Zadbany" został uhonorowany dawny spichlerz przeniesiony z Borowna do Olsztyna, wyremontowany siłami nowego właściciela, a wy­różnienie zyskał kościół pw. św. Mikołaja w Truskolasach. Jako Wojewódzki Konserwator Zabytków pragnę szczególnie podziękować Archidiecezji Kato­wickiej, która — ze wsparciem z funduszy Unii Europejskiej — zrealizowała projekt zabezpieczenia przeciwpożarowego i monitoringu drewnianych ko­ściołów, oraz Diecezji Gliwickiej realizującej od lat kompleksowe remonty konserwatorskie kościołów drewnianych.

Nasza publikacja nie ogranicza się wyłącznie do tematyki architektury drewnianej. Prezentujemy w niej także znaczące prace konserwatorskie prze­prowadzone w ostatnich latach w województwie śląskim.
Ku naszej satysfak­cji rozrasta się dział poświęcony sylwetkom konserwatorów zabytków i histo­rii prac konserwatorskich.

Po raz kolejny zachęcamy do lektury i pozostajemy w nadziei, że skłoni ona Państwa do studiowania historii naszych zabytków i ich odwiedzania.


SPIS RZECZY :

Od Wydawców (Barbara Klajmon, Jacek Owczarek)

I. PRACE KONSERWATORSKIE

Dawid Gmitruk — Przysłupowa chałupa z Goleszowa w Górnośląskim Parku Etnograficznym w Chorzowie

Aleksandra Janikowska-Perczak — Prace konserwatorskie przy elewacjach XVII-wiecznego zespołu klasztornego paulinów w Częstochowie przy ulicy św. Barbary

Irena Kontny — Ratowanie drewnianego kościółka w Żernicy

Leszek Makówka — Zabezpieczenie kościołów drewnianych w archidiecezji katowickiej — projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej

Ewa Pokorska-Ożóg — Gliwicka wieża Eiffla

Anna Sypek — Kościół pw. św. Mikołaja w Truskolasach. Prace konserwatorskie w latach 2006—2010

Anna Szadkowska — Polichromie w kościele pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Sierakowicach

II. STUDIA I BADANIA

Ewa Caban — Kościół pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Częstochowskiej w Poniszowicach

Mariusz Godek — Zabytki architektury i budownictwa drewnianego terenów górskich Beskidu Żywieckiego, Śląskiego i Małego

Małgorzata Kiereś — Refleksje nad stanem ludowego budownictwa Beskidu Śląskiego

Matylda Konior-Opiłka — Rola zabytków w życiu codziennym na Górnym Śląsku i ich ochrona po roku 1945

Magdalena Lachowska — Pałacyk Myśliwski w Promnicach

Agnieszka Muc — Zespół pałacowo-parkowy we Włodowicach

Jarosław Rolak — Uwiecznić pamięć po Gieschem. Historia walki o ochronę konserwatorską osiedla Giszowiec

III. SYLWETKI

Jarosław Rolak — Ochrona zabytków na Górnym Śląsku. Działalność Józefa Matuszczaka i Józefa Klussa w latach 1945—1954

IV. KOMUNIKATY

Łukasz Urbańczyk — Działania konserwatorskie na terenie Rudy Śląskiej w 2010 roku

Wykaz dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków udzielonych w 2010 roku z budżetu Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach

Zestawienie dotacji udzielonych w 2009 roku z budżetu Województwa Śląskiego na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków

Zestawienie dotacji udzielonych w 2010 roku z budżetu Województwa Śląskiego na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków

Zestawienie dotacji udzielonych w 2011 roku z budżetu Województwa Śląskiego na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do reje­stru zabytków

Dotacje udzielone z budżetu Miasta Gliwice w latach 2007—2010

Zestawienie dotacji przyznanych z budżetu Miasta Katowice w 2011 roku na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków.