Wieki Stare i Nowe Tom 1 (6)

Z notatki wydawniczej :

Na 6. tom wydawnictwa ciągłego „Wieki Stare i Nowe” składa się 19 artykułów, które – tradycyjnie – pogrupowane zostały według układu chronologicznego: starożytność, średniowiecze, czasy nowożytne i XX wiek. Teksty nawiązujące swoją tematyką do czasów starożytnych koncentrują się wokół zagadnień związanych ze znaczeniem pochówku dzików dla plemion celtyckich; mennictwem starożytnych władców (Aureliana oraz cesarzowych z dynastii Sewerów); wykorzystaniem wierzeń religijnych i wróżb w wewnętrznej walce politycznej w starożytnym Rzymie, oraz rolą cezarian w spisku zorganizowanym przeciwko Cezarowi w czasie idów marcowych 44 roku p.n.e.
Spośród problemów okresu nowożytnego omówiono w tomie m.in. kwestię małżeństw wdowich na pograniczu śląsko-morawskim oraz zjawisko korupcji w życiu społeczno-politycznym Rzeczpospolitej XVII i XVIII wieku. Najwięcej tekstów 6. tomu „Wieków Starych i Nowych” koncentruje się na historii XX wieku.
W tej grupie artykułów znalazły się zarówno przyczynki podejmujące wąskie kwestie, jak i analityczno-syntetyczne opracowania szerokich tematów. Dotyczą one m.in. sytuacji w galicyjskim ruchu ludowym w 1913 roku; stosunków między katolikami polskimi i niemieckimi w pierwszych latach po podziale Górnego Śląska; historii śląskiego oddziału Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz początków działalności NSZZ „Solidarność” na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim.
Wszystkie artykuły składające się na tę publikację prezentują wysoki poziom merytoryczny.


Słowo wstępne

Oddając do rąk Czytelnika kolejny, 6. tom periodycznego wydawnictwa Instytutu Historii Uniwersytetu Śląskiego pt. „Wieki Stare i Nowe”,
Redakcja prezentuje jego treść, zwracając uwagę na wartości poznawcze tekstów.
Całość składa się z 19 artykułów, które tradycyjnie pogrupowane zostały edług układu chronologicznego:
starożytność, średniowiecze, czasy nowożytne i XX wiek.
Okres starożytności reprezentowany jest przez 5 tekstów.
Pierwszy, autorstwa Agnieszki Bartnik, przedstawia znaczenie dzika w wierzeniach plemion celtyckich.
Przypisywano temu zwierzęciu szczególną rolę w życiu człowieka, stąd popularne były jego rytualne pochówki.
Kolejny artykuł, Henryka Kowalskiego, omawia charakterystyczne dla życia Republiki Rzymskiej zjawisko wykorzystywania w walkach wewnętrznych wierzeń religijnych i wróżb.
Autor posługuje się tu przykładem konfliktu między M. Tuliuszem Cyceronem a Katyliną w czasie spisku w 63 roku p.n.e.
Tekst Norberta Rogosza dotyczy idów marcowych 44 roku p.n.e., podczas których zamordowany został — przez swoich politycznych współpracowników — Juliusz Cezar.
Artykuł Anny Skiendziel prezentuje wyobrażenia bóstw (rzymskiego panteonu i wschodniego pochodzenia) w mennictwie cesarzowych z dynastii Sewerów. Ich kult i znaczenie propagandowe umieszcza Autorka w kontekście ówczesnej sytuacji politycznej. Epokę zamyka tekst Agaty Kluczek, która na podstawie treści monet, pokazuje wizerunek Aureliana jako surowego władcy, militarysty, żądającego od żołnierzy bezwzględnej dyscypliny, posłuszeństwa i lojalności. Taka postawa, obok tworzenia silnej armii, miała służyć kształtowaniu boskiego autorytetu imperatora.
Przełomu średniowiecza i okresu nowożytnego dotyczą dwa teksty. Ewa Janeczek dokonuje oceny postaci króla Jana Olbrachta w historiografii i literaturze pięknej. Natomiast Wacław Urban omawia bunt chłopów z Jaworzna w 1550 roku, który stanowi jeden z nielicznych przykładów zwycięstwa poddanych w konflikcie ze zwierzchnością feudalną.
Okresu nowożytnego dotyczą trzy teksty. Radek Lipovski przedstawia częste zjawisko małżeństw wdowich na pograniczu śląsko-morawskim od XVII do końca XIX wieku, wynikające z faktu dużej umieralności.
Zwraca uwagę na jego społeczne i ekonomiczne znaczenie.
Jacek Kaniewski przedstawia problem korupcji w życiu społeczno-politycznym Rzeczpospolitej XVII i XVIII wieku oraz próbę walki z nim. Korupcja rzutowała negatywnie nie tylko na stosunki wewnętrzne, lecz i międzypaństwowe, ułatwiając ingerencję czynników zewnętrznych w sprawy Polski.
Marcin Janeczek z kolei opisuje stosunek Józefa Szujskiego do powstania styczniowego.
Rozważa, dlaczego ten historyk, konserwatysta, przeciwnik walk rewolucyjnych bierze jednak udział w powstaniu i jak je ocenia.
Najwięcej, bo 9 tekstów, dotyczy historii XX wieku. Są to zarówno przyczynki podejmujące wąskie, ale interesujące kwestie, jak i analityczno-syntetyczne ujęcia obszernych tematów.
Okresu poprzedzającego wybuch pierwszej wojny światowej dotyczy artykuł Tomasza Kurpierza, omawiający sytuację w galicyjskim ruchu ludowym w 1913 roku, kiedy to nastąpił w nim rozłam na dwa stronnictwa. Temat nie jest nowy, lecz Autor, opierając się na niewykorzystywanych dotychczas źródłach, pogłębił go i pokazał jego nowe ujęcie. Następną pozycję, o szerszym zasięgu chronologicznym, łączącą lata przedwojenne i powojenne, stanowi refleksja autorstwa Bogdana Jamrozika, dotycząca uwarunkowań kształtujących światopogląd Adama Piwowara, znanego działacza na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, żyjącego w latach 1874—1939 (m.in. prezydenta Dąbrowy Górniczej, nauczyciela, społecznika). Postaci tej poza krótkimi biogramami nie poświęcono dotychczas należytej uwagi.
Kolejne trzy teksty dotyczą obszaru polskiego Śląska w okresie międzywojennym.
Lech Krzyżanowski podejmuje problem współżycia katolików polskich i niemieckich w pierwszych latach po podziale Górnego Śląska (1922—1926). Na tym tle ukazał stanowisko w tej kwestii księdza Augusta Hlonda, pierwszego biskupa diecezji katowickiej. Marta Domagała prezentuje historię Śląskiego Oddziału Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, masowej organizacji społecznej istniejącej w latach 1924—1939. Jest to pierwsze opracowanie dziejów tego związku, zrzeszającego w województwie śląskim ponad 100 tysięcy członków.
Marek Margielewicz, opierając się na materiałach prasowych i archiwalnych, przedstawia reakcję społeczeństwa polskiego Górnego Śląska na problem narastającego zagrożenia Polski ze strony Niemiec w latach 1934—1939.
Z artykułu Karola Matyjasika Czytelnik po raz pierwszy dowiaduje się, jak zareagowało społeczeństwo Krakowa na zajęcie przez Polskę Zaolzia w 1938 roku. Wybór tego miasta jako egzemplifikacji stosunku Polaków do owego wydarzenia nie jest przypadkowy, zainteresowanie krakowian Śląskiem Cieszyńskim sięga bowiem XIX wieku.
Drugiej połowy XX wieku dotyczą 3 teksty. Mateusz Zygmuntowski prezentuje zagadnienie reakcji klasy robotniczej z terenów województwa katowickiego na odwilż polityczną w latach 1956—1957.
Ukazał ją na przykładzie działalności Rad robotniczych w wybranych zakładach przemysłu ciężkiego.
Maciej Szaniawski przedstawia założenia, na podstawie których tworzono struktury szkolnictwa podstawowego i status nauczyciela w świetle prawa oświatowego w latach 1945—1972.
Artykuł ma pionierski charakter, problemem tym nie interesował się dotychczas żaden historyk wychowania.
Jacek Kazimierski omawia pierwsze miesiące działalności NSZZ „Solidarność” na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim.
Jego tekst wnosi wiele nowych szczegółów do istniejącej, ogólnikowej literatury na ten temat.
Cechą odróżniającą ten tom od poprzednich jest duży udział w nim młodych Autorów, publikujących tu po raz pierwszy fragmenty swoich prac doktorskich, już napisanych bądź dopiero przygotowywanych.
Nie obniżają one wartości merytorycznej tomu, zastosowane zostały bowiem wobec nich te same kryteria naukowe jak wobec doświadczonych historyków.

Idzi Panic
Maria Wanda Wanatowicz

TREŚĆ :

Słowo wstępne (Idzi Panic, Maria Wanda Wanatowicz)

Agnieszka Bartnik — Celtyckie pochówki dzików. Z badań nad sepulkralnymi zwyczajami plemion celtyckich

Henryk Kowalski — Cyceron, Katylina i wróżby

Norbert Rogosz — Udział i rola cezarian w zamachu na G. Juliusza Cezara (15 marca 44 roku)

Anna Skiendziel — Wykorzystanie wizerunku bóstw jako motywu propagandowego w mennictwie cesarzowych dynastii Sewerów

Agata A. Kluczek — Cesarz rzymski Aurelian jako paedagogus militum

Ewa Janeczek — Postać króla Jana Olbrachta w historiografii i literaturze pięknej

Radek Lipovski — Palingamní sňatky a otázka vdovství ve městech Frýdku a Místku
[Powtórne związki małżeńskie i kwestia wdów w miastach Frýdku i Mistku - tekst w jęz. czeskim]

Wacław Urban — Bunt chłopów z Jaworzna w 1550 roku

Jacek Kaniewski — Z badań nad zjawiskiem korupcji w nowożytnej Rzeczpospolitej XVII—XVIII wieku

Marcin Janeczek — Józef Szujski wobec powstania styczniowego

Tomasz Kurpierz — Przed rozłamem. Konflikty w galicyjskim ruchu ludowym w 1913 roku

Bogdan Jamrozik — Kształtowanie się światopoglądu Adama Piwowara (1874—1939)

Lech Krzyżanowski — Ksiądz biskup August Hlond wobec katolików niemieckiego pochodzenia na obszarze polskiego Górnego Śląska (1922—1926)

Marta Domagała — Śląski Oddział Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (1924—1939)
— Wprowadzenie
— Województwo śląskie w II Rzeczpospolitej
— Władze i struktury organizacyjne Śląskiego Okręgu LOPP
— Zaplecze społeczne
— Formy działania Śląskiego Oddziału LOPP
— Wychowanie lotnicze społeczeństwa i działalność oświatowo-propagandowa

Marek Margielewicz — Problem świadomości zagrożenia ze strony Niemiec w społeczeństwie polskim Górnego Śląska w ostatnich latach II Rzeczpospolitej
— Oblicze polityczne Górnego Śląska w latach 1934—1939
— Reakcja społeczeństwa polskiego Górnego Śląska na deklarację z 26 stycznia 1934
— Wpływ wygaśnięcia Konwencji genewskiej na polskie społeczeństwo w kwestii niemieckiej
— Polska prasa górnośląska wobec ekspansjonizmu niemieckiego w Europie
— Konsolidacja społeczeństwa polskiego na płaszczyźnie obrony państwa

Karol Matyjasik — Reakcja społeczeństwa miasta Krakowa na zajęcie przez Polskę Zaolzia

Mateusz Zygmuntowski — Rady robotnicze w województwie katowickim w latach 1956—1957 na przykładzie wybranych zakładów przemysłu kluczowego

Maciej Szaniawski — Założenia struktury szkolnictwa podstawowego i status nauczyciela w świetle prawa oświatowego (1945—1972)

Jakub Kazimierski — Pierwsze miesiące działalności NSZZ „Solidarność” na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim