Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii. T. 2

Z notatki wydawniczej :

Drugi tom „Bogactwa polszczyzny”, będący kontynuacją tomu, który ukazał się nakładem
Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego w 2006 roku, wpisuje się w nurt refleksji nad dziejami
naszej ojczystej mowy. Niniejsza praca zawiera artykuły wygłoszone w formie referatów
podczas drugiej konferencji naukowej pod tym samym co tom tytułem.
Autorami tekstów są głównie studenci, ale także doktoranci. Artykuły dotyczą historii języka,
która najczęściej postrzegana jest jako obszar wyjaśniający zjawiska języka współczesnego,
ale czasem współczesność pozwala zrozumieć problemy językowe przeszłości.
Lingwiści poddali obserwacji zmiany semantyczne, stabilność leksyki, dekodowanie znaczeń archaizmów,
tabu językowe, wpływ czynników kulturowych na leksykę, funkcje składniowe wyrazów.
W tekstach dotyczących genologii lingwistycznej dokonano opisu wzorca tekstowego
i tradycji kulturowo-komunikacyjnych wybranych aktów i gatunków mowy (np. porady medycznej, autobiografii).


WPROWADZENIE

W powodzi prac poświęconych polszczyźnie najnowszej opracowania historycznojęzykowe autorstwa młodych polonistów
stanowią pewną rzadkość. Pracownicy Instytutu Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego od wielu lat starają się
zweryfikować stereotyp, jakoby historia języka była nauką nieefektowną, skazującą na żmudne badania czy
nieatrakcyjną metodologicznie. Dociekania nad dziejami naszej ojczystej mowy są z pewnością znakiem rozpoznawczym
katowickiej uczelni, w której murach staramy się ukazywać studentom bogactwo polszczyzny wieków minionych oraz
zaszczepiać w nich zainteresowanie językową przeszłością. Oddajemy Państwu do rąk drugi tom cyklu
Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii. Pierwszy ukazał się nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego w 2006 roku
i spotkał się z dużym zainteresowaniem wśród polonistów w całym kraju. Cieszy nas, że niełatwe i wymagające dyscypliny
naukowej zagadnienia historycznojęzykowe znajdują wciąż nowych badaczy, badaczy młodych, a zatem — ludzi niezwykle ciekawych świata.
Owa ciekawość owocuje świeżością spojrzenia, dociekliwością prowadzonych analiz i wreszcie — odkrywczością formułowanych wniosków.
Niniejsza praca zawiera artykuły wygłoszone w formie referatów podczas drugiej konferencji naukowej pod tym samym co tom tytułem.
Konferencja ta, podobnie jak poprzednia, zorganizowana została przez Sekcję Historycznojęzykową Studenckiego Koła Naukowego
Językoznawców Uniwersytetu Śląskiego, działającą od 2003 roku. Referaty przedstawili głównie studenci (jedenaście wystąpień),
jak również doktoranci (trzy wystąpienia: Dagmary Jezierskiej, Agaty Żuk i Jarosława Pacuły).
Zebrane teksty dotyczą historii języka, która najczęściej postrzegana jest jako obszar wyjaśniający zjawiska języka współczesnego,
czasami z kolei to współczesność pozwalała lepiej zrozumieć problemy językowe przeszłości. Jak widać, korzyści płynące z dociekań
nad polszczyzną czasów minionych są wielorakie i nie do przecenienia.
Problematyka zawarta w pracach jest dość zróżnicowana, niemniej można wyróżnić — podobnie jak w tomie pierwszym — dwa
główne pola zainteresowań młodych badaczy. Są to: leksykologia historyczna oraz genologia lingwistyczna, które pozostają także
w centrum badań katowickich historyków języka niezależnie od przynależności pokoleniowej. Najmłodsi lingwiści poddali obserwacji
słownictwo historyczne, uwzględniając różne jego aspekty, np.: zmiany semantyczne, stabilność leksyki, dekodowanie znaczeń archaizmów,
tabu językowe, wpływ czynników kulturowych na leksykon, funkcje składniowe wyrazów... Najczęściej materiał badawczy
stanowiło słownictwo apelatywne, ale zdarzały się również analizy onomastyczne. Pole obserwacji leksyki jest zatem różne i —
co warto zaakcentować — niezwykle szerokie: od rdzeni praindoeuropejskich po wypowiedzenie. W pracach dotyczących genologii
lingwistycznej dokonano m.in. opisu wzorca tekstowego i tradycji kulturowo-komunikacyjnych wybranych aktów i gatunków mowy
(np. porady medycznej czy autobiografii). Szczególnie należałoby uwypuklić niezwykłą dojrzałość prezentowanych prac,
których autorzy nie zawahali się sięgnąć do odważnych rozwiązań metodologicznych, co pomogło im w ciekawy sposób
zinterpretować badane zjawisko czy problem. Zaskakuje także teoretyczny wymiar niektórych z zaprezentowanych opracowań,
co należy bardzo pochwalić, zważywszy, że autorami są w znakomitej większości studenci.
Pozostajemy z nadzieją, że podobne publikacje pomogą podtrzymać tradycję badań historycznojęzykowych, obecną
na Uniwersytecie Śląskim od wielu lat, jak również zachęcą kolejnych młodych językoznawców do dalszych, owocnych poszukiwań.

Krystyna Kleszczowa, Artur Rejter


SPIS TREŚCI :

Wprowadzenie (KRYSTYNA KLESZCZOWA, ARTUR REJTER)


Część pierwsza
Leksyka — od morfemu do wypowiedzenia

AGNIESZKA LACH — Czy każda nitka prowadzi do kłębka? Rola kontekstu w dekodowaniu archaizmów

MARCIN GAWIOR — Zmiany semantyczne prasłowiańskich przymiotników w okresie ostatniego półwiecza

BARBARA MITRENGA — „Kulinarny” obraz pojęcia kłopot

PIOTR IWAN — Z zagadnień etymologii i semantyki przymiotnika ciężki

JOANNA KRUK — Zmiany znaczeń leksemu czarownica i jego synonimów

JAROSŁAW PACUŁA — W sprawie nazw Oświęcim i Auschwitz — ich zasadności w perspektywie historycznojęzykowej

AGATA ŻUK — O eufemistycznej funkcji leksemów dać oraz brać w literaturze staropolskiej

IWONA SŁOMAK — Alchemia i nauka w języku polskim na przestrzeni ostatniego pięćsetlecia

KATARZYNA MAZUR — Mimo wszystko mimo. Systemowe i semantyczne przesunięcia leksemu mimo

KRZYSZTOF WAŚKOWSKI — Neosemantyzmy czy homonimy słowotwórcze?


Część druga
W kręgu tekstu i gatunku mowy

KATARZYNA NOWAK — Jak dawniej leczono, czyli o akcie siedemnastowiecznej porady medycznej

ANNA BRZENCZEK, KAROLINA JĘDRYCH — Gorzkie żale jako gatunek

ANNA ZYGMANOWSKA — Kontrowersyjność językowa felietonów Jerzego Urbana a realia polityczne w Polsce

DAGMARA JEZIERSKA — Ja w obliczu wieczności. Próby ocalenia samego siebie, czyli co łączy św. Augustyna z Kazimierzem Marcinkiewiczem